αντρεαςΔημητριου (andreasDim)

 

ΠΟΡΕΙΑ ΤΏΝ ΕΞΟΔΙΤΩΝ

 

Μέλη του ΤΕΟΠ, πραγματοποίησαν σήμερα Κυριακή των Βαΐων, ανήμερα της επετείου της Εξόδου του Μεσολογγίου, πεζοπορία στο τμήμα του μονοπατιού των Εξοδιτών, από τον Πλάτανο μέχρι την τοποθεσία "Καταβόθρα", όπου παρουσιάζεται και το μεγαλύτερο πρόβλημα στην βατότητα της διαδρομής.Βασικός σκοπός ήταν η αποτύπωση του προβλήματος, με στόχο την λήψη των αναγκαίων μέτρων για την άμεση αποκατάσταση της συνέχειας του μονοπατιού. Στις φωτογραφίες που ακολουθούν μπορείτε να θαυμάσετε την άγρια ομορφιά του όλου περιβάλλοντος, που χαρίζει η διαδρομή του μονοπατιού στον επισκέπτη...

 ΤΑ ΑΡΘΡΑ ΜΕ ΘΕΜΑ ΣΧΕΤΙΚΟ ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΏΝ ΕΞΟΔΙΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΑΝ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ''ΑΙΧΜΗ''

 

Πολύ επιτυχημένη η ονομασία «σίριαλ» από τον Καθηγητή κ. Φ. Βορεινάκη (ΑΙΧΜΗ 6-11-2014) για το Μονοπάτι των Εξοδιτών.

Επί χρόνια δημοσιεύονται στον τοπικό Τύπο ατεκμηρίωτες και ανακριβείς πληροφορίες, προβεβλημένες από διάφορους ως ορθές απόψεις επί του εν λόγω θέματος, οι οποίες επανειλημμένως κατέστησαν αναγκαία την απόκρουση τους από την υπογράφουσα, παρ’ ότι η τραγική πορεία των ηρώων επιβεβαιώθηκε επιστημονικώς και στο Β’ Διεθνές Συνέδριο της Αιτωλίας από κοινού από την υπογράφουσα και από τον κ. Φ.Β. Η ανακοίνωσή μας στηρίχθηκε στην περιγραφή την δοσμένη από τον Εξοδίτη Μακεδόνα μαχητή Νικόλαο Κασομούλη.

Όπως και ο κ. Καθηγητής, είχα και εγώ στο παρελθόν πραγματοποιήσει την όλη πεζοπορία των αγωνιστών, μέχρι τον Πλάτανο Ναυπακτίας, όπου συνάντησαν τον Καραϊσκάκη, οι διασωθέντες Εξοδίτες, ακολουθώντας το μοναδικό προς την ορεινή ενδοχώρα μονοπάτι των αρχαίων Αιτωλών και των μέχρι των ημερών μας ημινομάδων κτηνοτρόφων.

Το κοινό ενδιαφέρον αποτέλεσε προσφιλές θέμα συζητήσεων μας με απόλυτη ταύτιση απόψεων, με την οποία παρουσιάστηκε η εισήγηση μας στο Διεθνές Συνέδριο.

Όταν ανακοινώθηκε η αποκάλυψη, από τον κ. Βορεινάκη, του επάνω στον Αράκυνθο τμήματος του μονοπατιού των Εξοδιτών, σκεπασμένο έως τότε από πυκνή βλάστηση, όπως και ο κ. Καθηγητής αναφέρει, πραγματοποίησα μαζί του την διάσχιση αυτού του τμήματος που είχε επισημάνει, καθαρίσει και αναδείξει.

Και σ’ αυτήν την περίπτωση, προέκυψε πάλι πλήρης ταύτιση των απόψεών μας: το τμήμα που αποκαλυπτόταν μπροστά μου παρουσιαζόταν όπως το γνωρίζαμε από τον Κασομούλη (κατεύθυνση του μονοπατιού, ταμπούρια σε ερείπια) ως το πρώτο τμήμα της όλης διαδρομής προς την σωτηρία.

Εφ’ όσον επιχειρείτο εξακρίβωσις αποκλειστικώς για μόνον το α’ τμήμα, το τότε σχετικό δημοσίευμα μου, ήταν φυσικό να αναφέρεται μόνο σ’ αυτό το α’ τμήμα της όλης διαδρομής των Εξοδιτών, αναφορά που δεν δικαιολογεί την απορία του αναγνώστη.

Σπυριδούλα Κ. Αλεξανδροπούλου

 

Πληροφορούµαι από τον Τύπο της Ι.Π. Μεσολογγίου, την αντιπαράθεση των απόψεων, όσον αφορά το περίφηµο µονοπάτι των Εξοδιτών, στο πέρασµα των δεκαετιών.

Παραθέτω µε τη σειρά µου το υπόψη µου χρονικό του θέµατος, χωρίς καµία διάθεση να προχωρήσω σε περαιτέρω ανταλλαγή απόψεων, αφήνοντας στην κρίση των αναγνωστών σας τα τυχόν συµπεράσµατα.

Προ 20 και πλέον ετών, µε γνώµονα και οδηγό την περιγραφή του διασωθέντος Εξοδίτη και πατριώτη µου Μακεδόνα Νικόλαο Κασοµούλη, την ορειβατική µου εµπειρία και την κοινή λογική, ανακάλυψα, διάνοιξα και σηµάδεψα ένα µονοπάτι ανάντι της µονής Αγίου Συµεών Μεσολογγίου στη ράχη του Ζυγού (Αρακύνθου). Το βάφτισα τι άλλο, µονοπάτι των Εξοδιτών.

Το µονοπάτι σε επίκαιρα σηµεία βολής, έχει και σωρούς από πέτρες δηλ. πρόχειρα ταµπούρια. Είναι µονοπάτι που για τη διάνοιξή του χρησιµοποιήθηκαν εργαλεία, το οποίο χρησιµοποιήθηκε συνεχώς από την εποχή των αρχαίων Αιτωλών µέχρι σχετικώς προσφάτως, αποτελώντας τµήµα της παραδοσιακής πορείας µετακίνησης νοµάδων κτηνοτρόφων, δύο φορές το χρόνο, προς τα βοσκοτόπια των Βαρδουσίων-Γραµµένης Οξιάς και τούµπαλιν. Στο ανώτερό του σηµείο στη ράχη του βουνού, όπου η θέα είναι απεριόριστη, το µονοπάτι αποτελούσε και σηµείο φρυκτωρίας -ενδοεπικοινωνίας των αρχαίων Αιτωλών, που µε αυτό το σύστηµα επόπτευαν την επικράτειά τους.

Προς τιµήν της το ανέβηκε µαζί µου, η πρώτη έφορος βυζαντινών και νεώτερων µνηµείων Αιτωλοακαρνανίας, αείµνηστη πλέον κα Κεφαλωνίτου, η οποία τότε πραγµατοποιούσε ανασκαφές στο Κρυονέρι Γαλατά.

Πραγµατοποίησα την παραδοσιακή αυτή πορεία Μεσολόγγι-Βαρδούσια, η οποία µέχρι τον Πλάτανο Ναυπακτίας συµπίπτει µε την πορεία των Εξοδιτών, µε ένα φοιτητή µου του ΤΕΙ, τον κο Γιάννη Ρουσσόπουλο και τη δηµοσίευσα στις Κορφές, ορειβατικό περιοδικό του ΕΟΣ Αχαρνών.

Θεώρησα σκόπιµο να απευθυνθώ πρώτα στην κα Αλεξανδροπούλου, από σεβασµό στις γνώσεις και την εµπειρία της, για επιβεβαίωση του όλου θέµατος. Πραγµατοποιήσαµε µαζί την αναγνώριση στην οποία αναφέρεται, που ήταν η τελευταία εξόρµησή της στο πεδίο και αργότερα της παρέδωσα το µοναδικό κινητό εύρηµα στο µονοπάτι, ένα µισοφαγωµένο από την πολυκαιρία πεταλόκαρφο.

Πραγµατοποιήσαµε την ανακοίνωση του θέµατος, στο Β΄ Αρχαιολογικό συνέδριο Αιτ/νίας, στο δηµοτικό θέατρο Αγρινίου. Εγώ χειριζόµουν τα πολυµηχανήµατα ηλεκτρονικής προβολής, ιδιοκτησίας του ΤΕΙ Μεσολογγίου.

Κατόπιν των ανωτέρω απορώ, γιατί η κα Αλεξανδροπούλου, ενώ στην αρχή της επιστολής της παραδέχεται ότι συµφωνούµε σε γενικές γραµµές, στη συνέχεια δηλώνει ότι αυτό ισχύει µόνο για το πρώτο µέρος της (σ.σ. µονή Αγίου Συµεών) πορείας.

Στην πραγµατικότητα αργότερα αλλά πριν την ανακοίνωσή της, µε πρωτοβουλία του Ορειβατικού Μεσολογγίου, διανοίξαµε και σηµάναµε και το µονοπάτι από τα Πλατάνια (ανεβαίνοντας αριστερά τον Εύηνο-Φίδαρη) έως το Κουρµέκι οικισµό της Ανάληψης -Δερβέκιστας, όπου σώζονται (στη Δερβέκιστα) ερείπια του στρατηγείου του Καραϊσκάκη. Μάλιστα λάβαµε εγγράφως δια του Τύπου στα Μεσολογγίτικα Χρονικά, τα θερµά συγχαρητήρια του αείµνηστου Ηλία Κότσαρη, ο οποίος σαν επονίτης χρησιµοποιούσε το µονοπάτι για διακίνηση αντιστασιακού τύπου το 1943, από το παράνοµο τυπογραφείο του ΕΑΜ Κουρµέκι στο Μεσολόγγι.

Υ.Γ. Θέλω να πιστεύω πως τα έργα χάραξης της Ιόνιας Οδού, δεν διαταράσσουν την πρόσβαση στα προαναφερθέντα µονοπάτια, γεγονός που δυστυχώς συνέβη, σ το σωζόµενο την εποχή µου τµήµα της τουρκόστρατας, στο Σκαλί Αιτωλικού της αρχαίας Πλευρώνας, εκεί όπου ο Κίτσος Τζαβέλλας εκµηδένισε τουρκική εφοδιοποµπή το 1823, κατά τη διάρκεια της 2ης πολιορκίας Μεσολογγίου-Αιτωλικού..

Με εκτίµηση
Φάνης Βορεινάκη

 

 

 

Γράφει η:
ΣΠΥΡΙΔΟΥΛΑ Κ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΥ

 

Είναι αξιέπαινη η προσπάθεια και ως ορειβάτη, του κ. Γ. Μάγγου να ακολουθήση την διαδρομή των Εξοδιτών (ΑΙΧΜΗ 26/6/2014) και να νοιώσει την ίδια συγκίνηση με όσους έως τώρα το επιχείρησαν, είτε επιτυχώς είτε ανεπιτυχώς.

 

Χωρίζοντάς τους σε δύο κατηγορίες, κατατάσσει στην πρώτη την άποψη του Θ. Μυλωνά, την οποία και αποδέχεται, απορρίπτοντας αυτήν των Φ. Βορεινάκη, Κ. Καρακόϊδα και της υπογράφουσας, με την οποία συμφωνούν σε γενικές γραμμές οι δύο προηγούμενοι.

 

Όμως, ορθή είναι η αντίστροφη κατάταξη, απορρέουσα από την μελέτη των πηγών. Η πλουσιώτερη πηγή και η πλέον αξιόπιστη είναι τα Στρατιωτικά Ενθυμήματα του Ν. Κασομούλη. Ο Εξοδίτης Μακεδών αγωνιστής διαγράφει την πορεία των διασωθέντων μέχρι τον Πλάτανο της Ναυπακτίας, παραθέτοντας και τα τοπωνυμία της διαδρομής: Πλατάνια (Πλατανιάς), Δερβέτζιστα (Δερβέκιστα, σημ. Ανάληψη), γέφυρα του Ευήνου (Αρτοτίβας ως Βαρνάκοβας), Καγκέλια, Πλάτανος Ναυπακτίας.

 

Η υπογράφουσα, ορειβάτις κατά την νεότητά της, η οποία έχει πραγματοποιήσει πεζή τρείς φορές την διαδρομή Αράκυνθος – Πλάτανος, διεπίστωσε με την έρευνά της ότι οι ονομαστικώς από την Κασομούλη όλες αναφερόμενες τοποθεσίες φέρουν μέχρι σήμερα τα ίδια ονόματα με αυτά του κειμένου του Εξοδίτη συγγραφέως. Περιλαμβάνονται στην εμπεριστατωμένη εργασία της «Η πορεία των Εξοδιτών προς συνάντηση του Καραϊσκάκη», ανακοίνωση στο Β’ Διεθνές Ιστορικό και Αρχαιολογικό Συνέδριο για την Αιτωλοακαρνανία, η οποία παραδόξως, απουσιάζει από την βιβλιογραφία του κ. Γ. Μάγγου. Πιστεύω πως η ανάγνωσή της θα διέλυε πολλές πλάνες, όπως π.χ. η επινόηση τοπωνυμίων, άρα και διαδρομής ανύπαρκτης στις αναφορές των απομνημονευματογράφων. Από την βιβλιογραφία παραλείπεται, επίσης, και η εργασία του Κ. Καρακόϊδα.

 

Εφ’ όσον παραμένει αδημοσίευτη, δεν έχω υπ’ όψιν την σχετική εργασία του κ. Μυλωνά, πιστεύω ότι παραμένει σταθερός στην άποψή του, σύμφωνη με την του Κ. Παπαδοπούλου, η οποία, όμως, αποδοκιμάστηκε σε Διεθνές Συνέδριο, όπου από κοινού την παρουσίασαν.

 

Κακώς ο Γ. Μάγγος ταυτίζει την άποψή μου με την του Φ. Βορεινάκη, η σύμφωνη γνώμη μας προέκυψε μόνον για το πρώτο τμήμα της πορείας των Εξοδιτών, συγκεκριμένα όταν πραγματοποιήσαμε ανάβαση – ανίχνευση στον Αράκυνθο, στο μόλις τότε επισημανθέν από τον Ορειβατικό Όμιλο Μεσολογγίου μονοπάτι, με πρωτοβουλία του συνοδοιπόρου μου.

 

Ο κ. Γ. Μάγγος, παραπληροφορημένος και με ελλιπή Βιβλιογραφία, είναι φυσικό να παρεξέκλινε της ορθής πορείας. Παρασυρθείς, εξάλλου, και από την ομορφιά του δασωμένου Αρακύνθου, πραγματοποίησε και μας παρουσίασε μια ωραία φυσιολατρική περιήγηση.

 

 

 

 

Του ΓΙΑΝΝΗ ΜΑΓΓΟΥ
Εκπαιδευτικού

Τρίτη μέρα του οδοιπορικού στα χνάρια των Εξοδιτών και είμαστε στη Δερβέκιστα, όπου είχαν φτάσει κι οι Εξοδίτες στις 12-4-1826.

«Εκηρύττετο αρχηγός εις τούτο το στρατόπεδον ο Κώστας Βότζιαρης∙ μανθάνω όμως τώρα ότι διαταγήν αρχηγίας δεν είχεν, παρά οικειοποιήθη αυτήν…»(1), και ως γνωστόν ο μέχρι προ τινός αρχηγός του στρατοπέδου Γ. Καραϊσκάκης άρρωστος και πικραμένος, αναχώρησε από τη Δερβέκιστα στις 11-4-1826. «Αναπαύθημεν, και την αυγήν μας έδωσαν την είδησιν ότι θα τραβήξωμεν διά τον Πλάτανον, οπού ήτον ασθενής ο Καραϊσκάκης…» (1).

Ξεκινάω και μέσω των οικισμών Κόφτρας και Πίνας, φτάνω στην Κάτω Ντοσούλα και στον Εύηνο. Από εκεί η διάβαση του ποταμού προς το χωριό Στράνωμα, γίνεται από τη συρματογέφυρα στο «Καρέλι». Συνεχίζω και φτάνω στο γεφύρι της Αρτοτίβας, που είναι ένα ανθρώπινο κομψοτέχνημα μέσα στον υπέροχο πίνακα της φύσης: «Ο κόσμος φκιάνουν εκκλησιαίς φκιάνουν και μοναστήρια φκιάνουν και πετρογιόφυρα για να περνάει ο κόσμος…».

«Εις την γέφυραν αυτήν είχε πέμψει ο Καραϊσκάκης παρατηρητάς να ιδούν οποίοι εσώθησαν και πόσοι…».

«Διαβάντες την γέφυραν και αναβαίνοντες τα καγκέλια να φθάσωμεν <εις> τον Πλάτανον, άρχισεν ένας βουβουνισμός, ένας άνεμος σφοδρός και μία βροχή έπειτα ραγδαία και χάλαζα ώστε, αγανακτησμένοι και κουρασμένοι, αφέθημεν πλέον εις τον δρόμον. Ο Νότης είπεν: Φαίνεται ο Θεός μας οργίσθη και θα μας αποσώση. Ας πολεμήσωμεν λοιπόν και με τα στοιχεία του.»(1).

Περνώ από το γεφύρι ανεβαίνοντας το δαντελωτό μονοπάτι με θέα τις χαράδρες του Φίδαρη. Το μονοπάτι αυτό θα κλείσει, αν δεν καθαριστεί και βέβαια έτσι θα κλείσει μια στράτα ελευθερίας, που επί δύο αιώνες κράτησαν ανοιχτή με το μήνυμά τους οι Εξοδίτες. Φτάνω στην Αρτοτίβα. Από εδώ το μονοπάτι προς Πλάτανο δεν υπάρχει πια, γιατί πάνω του πλέον κατασκευάστηκε ο σημερινός δρόμος. Επιστρέφω διανύοντας 16 χλμ. και συμπληρώνοντας συνολικά 51 χλμ. πεζοπορίας.

«Εις τοιαύτην κατάστασιν ευρισκόμενοι, κανέναν χωριανόν δεν ηύραμεν να μας περιθάλψη όλοι έφυγαν νομίζοντες ότι θα τους φάγωμεν. Ο Καραϊσκάκης μας είχεν έτοιμα ψωμί και σφακτά, και εμοίρασεν πλουσιοπάροχα εις όλους… Επήγαμεν όλοι εις επίσκεψίν του εσηκώθη, μας έδειξεν τα λυπηρά αισθήματά του διότι δεν εδυνήθη να μας βοηθήσει∙ κατέκρινεν την περίστασιν…» (1).

Στις 15 Απριλίου του 1826, η Φρουρά του Μεσολογγίου αναχωρεί με προορισμό το Ναύπλιο: «Σώματα-σώματα, τρέχοντες από χωριόν εις χωριόν και μη ευρίσκοντες πουθενά υποδοχήν παραμικρά ή ενδυμασίαν, πολλοί μας έμειναν και απέθανον εις τον δρόμον…» (1).

Οι δε «..Μεσολογγίται, συγκεντρωμένοι υπό τον καπ. Μήτρον Δεληγεώργη και Γιαννάκην Κότζικαν, μη έχοντες τας απαιτήσεις <μισθών> αποσπασθέντες ετράβηξαν, χωρίς να σταθούν πουθενά, δια το Ναύπλιον...»(1). Έφθασαν νωρίτερα από τη Φρουρά, χωρίς «τυμπανοκρουσίες», χωρίς να τους γίνει καμία υποδοχή, δίχως να ζητήσουν τίποτα και χωρίς ν΄αναμιχθούν σε φατριασμούς και εμφύλιες διαμάχες…

Από τότε πέρασαν σχεδόν 200 χρόνια. Η Έξοδος παραμένει γεγονός μοναδικό και ανεπανάληπτο στην ανθρώπινη ιστορία. «Η άμυνα και η έξοδος του Μεσολογγίου είναι το ωραιότερο παράδειγμα, που ο πατριωτισμός και το θάρρος επρόσφεραν ποτέ στήν Οικουμένη» (2).

Η Έξοδος αποτέλεσε τη μαγιά όπου ζυμώθηκε το πρώτο ελεύθερο ελληνικό κράτος. Το όραμα της Εξόδου - Ελευθερία και Ομόνοια- παραμένει επίκαιρο. Δεν νομίζω όμως ότι το νόημα της Εξόδου αποδίδεται με την ανάλογη βαρύτητα από την πολιτεία και ούτε διδάσκεται με την ανάλογη βαρύτητα στα σχολικά βιβλία…

Δευτέρα 9-6-2014 του Αγίου Πνεύματος. Νωρίς το πρωί «αποβιβάζομαι» στο νησάκι της Κλείσοβας για να παρακολουθήσω τη θεία λειτουργία, κι από εκεί «απογειώνομαι» για την επιστροφή στο Βόλο πλήρης εμπειριών: Διάβασα, ρώτησα, πήγα, γνώρισα, έμαθα, βρήκα…

Οφείλω ευχαριστίες: στην κ. Ειρήνη Καρανικόλα η οποία μ΄ έφερε σε επαφή με τόσους ανθρώπους. Στον κ. Θεόδωρο Μυλωνά για τις σημαντικές πληροφορίες που μου έδωσε για την Έξοδο και τη διαδρομή των Εξοδιτών. Στον κ. Γεράσιμο Ρεπάσο από τον οποίο έλαβα πληροφορίες για την πολιτιστική κίνηση της πόλης. Στον κ. Γιάννη Μακρή που κοντά στην παρέα του, είχα την ευκαιρία να βιώσω το τελετουργικό του πανηγυριού του Αη Συμιού.

Ευχαριστίες οφείλω επίσης στον πρόεδρο του Ορειβατικού Συλλόγου τον κ. Παντελή Σκαρμούτσο και στον κ. Κώστα Καρκανιά πρόεδρο της Αδελφότητας των Απογόνων των Ελεύθερων Πολιορκημένων…

…Πάλε καλές αντάμωσες
πάλε ν’ ανταμωθούμε
στον Άη Συμιό στο πλάτανο
και στη κρύα βρυσούλα…

(1) Ν. Κασομούλης: «Ενθυμήματα Στρατιωτικά»

(2) Α. Φαμπρ: «Η ιστορία της πολιορκίας του Μεσολογγίου».

 

 

 

Του ΓΙΑΝΝΗ ΜΑΓΓΟΥ

Εκπαιδευτικού

Συνεχίζω για δεύτερη μέρα το οδοιπορικό μου στα χνάρια της πορείας των Εξοδιτών. Αφετηρία μου η Μονή Ζωοδόχου Πηγής την οποία προσεγγίζω από τη Γαβαλού.

Ο χώρος είναι ιδανικός για επίσκεψη, κατασκήνωση και αφετηρία πεζοπορίας. Το εκκλησάκι στολίδι. Το τοπίο ζωγραφιά. Λίγο πιο κάτω βρίσκεται το Κρυφό Σχολειό. Εδώ είχε το λημέρι του ο καπετάνιος Δημήτρης Μακρής.

Ανηφορίζω μέσα από το δάσος και σε 1,5 χλμ. δεξιά μου από την Καστανόραχη συναντώ το χωματόδρομο που έρχεται από την Καρίτσα. Αυτός είναι ο δρόμος των Εξοδιτών, ο δρόμος προς την ελευθερία. Είναι ο δρόμος μου.

Η κατεύθυνσή μου είναι ανατολικά, προς Μεσάριστα. Ολόγυρα απλώνονται οι αγέρωχες κορυφές και τα περήφανα βουνά, επί αιώνες καταφύγιο ελευθερίας για τους ανυπότακτους. Είμαστε στην καρδιά του Ζυγού.

«Βουνά μ΄ για χαμηλώσετε, παραμερίστε λίγο..

..Να ιδώ τους κλέφτες του Ζυγού και τους καπεταναίους

να ιδώ τους δυό αδελφούς Μακρή…έξη αδελφούς Ντοβαίους…

να ιδώ τον Τσάκο Θοδωρή, τους δυό Τσερπελεραίους..».

Το τοπίο-καμβάς χρυσοποίκιλτος-ξετυλίγεται αργά στα μάτια μου. Από κάτω, νοτιοανατολικά, απλώνεται η μακρόστενη κοιλάδα της Ποταμούλας, στο βάθος φαίνεται η Κλόκοβα και πίσω η Πελοπόννησος. Σε λίγο ξεπροβάλλει σαν φεγγάρι ολόγιομο, τεράστια η λίμνη Τριχωνίδα. Από εδώ το μάτι δεν περιορίζεται, η φαντασία απλώνει τα φτερά της, πετάει πάνω από τις αιώνιες κορυφές, απομυζώντας σα μέλισσα τη γραφικότητα του τοπίου. «Καλότυχα είναι τα βουνά, ποτέ τους δε γερνάνε…»

Εύκολα βρίσκω το μονοπάτι για το Δόβρο. Κατηφορίζω ομαλά διασχίζοντας διαγώνια το βουνό μέσα από πυκνά δάση. Βγαίνω ξανά στον ίδιο χωματόδρομο και φτάνω στα Τσιλιγιανναίικα, πάνω από τη Μεσάριστα. Επιστρέφω περπατώντας συνέχεια τώρα σε χωματόδρομο. Συναντώ το γραφικό εκκλησάκι του Αη Γιάννη, μια άσπρη πινελιά μέσα στο πράσινο. Τερματίζω στη Ζωοδόχο Πηγή, έχοντας διανύσει 18 χλμ. Η διαδρομή είναι εύκολη, από τις πιο όμορφες και προτείνεται ανεπιφύλακτα σε όλους τους πεζοπορούντες. Ο Ζυγός είναι ιδανικό βουνό για μικρές και μεγάλες διασχίσεις και πληροί όλες τις προϋποθέσεις για να γίνει πόλος έλξης εναλλακτικών δραστηριοτήτων, με βασικό άξονα την ιστορική διαδρομή των Εξοδιτών και με πρώτο βήμα τη σηματοδότησή της.

-«…Οι διασωθέντες πεινώντες και γυμνοί, διήλθον τρομεράν νύκτα επι των υψωμάτων…».1. «..Εις τον δρόμον ηύραμεν του Κώστα Βότζιαρη το μουλάρι` αμέσως το εσφάξαμεν… Αυτού έφαγα κρέας μουλαρίσιον, το οποίον μ΄εφάνη ζάχαρη…»2. «Την δ΄επομένην πρωίαν έφθασαν εις την έρημον Δερβέκισταν…»(1)

Καταφθάνω κι εγώ στη Δερβέκιστα. Κάνω μια μικρή βόλτα στο γραφικό χωριό και κατόπιν ανεβαίνω στην κοντινή κορυφή Ανάληψη, όπου η θέα από το ομώνυμο εκκλησάκι είναι απεριόριστη. Τα απαλά χρώματα του ηλιοβασιλέματος διαλύονται σε μωβ ανταύγειες μέσα στη λίμνη.

Νυχτώνει πλέον. Τα φώτα των παραλίμνιων οικισμών νομίζεις ότι είναι βαρκούλες που ψαρεύουν με πυροφάνι. Οι ώρες περνούν… Το φεγγάρι φωτίζει τη λίμνη και λούζει τις κορυφές των βουνών. Πώς να κοιμηθεί κανείς όμως; Τ΄ αστέρια τρεμοσβήνουν σιωπηλά, φυσάει αέρας. Τα δένδρα όπως κουνιούνται πλέκουν τα κλαδιά τους σχηματίζοντας σκιές ακαθόριστες που αμέσως διαλύονται. Σύρσιμο βημάτων και βαρύ αγκομαχητό «ακούγεται». Το θρόισμα των φύλλων μοιάζει με ακατάληπτο κρυφομιλητό, προσευχή, κλάμα πνιχτό, παράπονο, αναστεναγμό. «Αναπαυθέντες οληνύκτα εκεί-διηγούμενοι ο καθείς τα πάθη του…Ερωτώντες ένας τον άλλον περί των απόντων, τότες άρχισεν η καρδιά μας να αισθάνεται της υστερήσεώς των. …Αποσταμένοι… εκοιμήθημεν…»(2).

1. Πουκεβίλ: «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως»

2. Κασομούλης: «Ενθυμήματα Στρατιωτικά»

 

 

 

Του ΓΙΑΝΝΗ ΜΑΓΓΟΥ*

Ποια ήταν η διαδρομή που ακολούθησε το κύριο σώμα των Εξοδιτών του Μεσολογγίου, το βράδυ στις 10 Απριλίου 1826; Αν απαντήσουμε σ΄αυτό το ερώτημα κατόπιν θα είμαστε σίγουροι για το υπόλοιπο της πορείας τους.

Η επικρατούσα άποψη μέχρι τελευταία ήταν αυτή του κ. Φ. Βορεινάκη, και της κ. Σ. Αλεξανδροπούλου, την οποία ενστερνίστηκε και ο κ. Κ. Καρακόϊδας στο αξιόλογο βιβλίο του για το Οδοιπορικό των Εξοδιτών: Αη - Συμιός, Κουτσοκέρι, Παραδείσι, Κουρμέκι, Δερβέκιστα, Πλάτανος. Η δεύτερη άποψη είναι του κ. Θ. Μυλωνά, ο οποίος στο υπό έκδοση βιβλίο του υποστηρίζει ότι οι Εξοδίτες ανέβηκαν στο Ζυγό, κατηφόρισαν προς την Αγία Παρασκευή, Καρίτσα, διέσχισαν το Μακρυβούνι, Καστανόραχη, Δόβρο, Μακρυνού, Κουρμέκι, Δερβέκιστα, Πλάτανο.

- Αποφάσισα να περπατήσω τη διαδρομή ως φόρο τιμής στους «ελεύθερους πολιορκημένους». Εξ αιτίας της ορειβατικής μου εμπειρίας και της μελέτης των πηγών, επέλεξα να περπατήσω τμηματικά τη δεύτερη διαδρομή, για να αποδείξω ότι αυτή ήταν που ακολούθησαν οι Εξοδίτες του Μεσολογγίου.

- Όπως αναφέρει ο Ν. Κασομούλης, μετά την Έξοδο, μαχόμενοι συνεχώς έφθασαν στου «Κότσικα το Αμπέλι», κατόπιν στα ριζά του βουνού, ίσως κοντά στον Αη Συμιό ή και προς τη Χούνιστα. Έπειτα «ο Μακρής εδιευθύνθη κατ΄ ευθείαν να ανέβη από τα απότομα μέρη»(1) και τους οδήγησε μέσα από μία χούνη, «..το μέρος το ήξευρεν ο Μακρής, πλην δύσβατον, και μας ωδήγησεν απεκεί.. ώστε να προφυλαχθούμεν από το ιππικόν..»(1). Πιο πάνω στα «πλάγια του όρους Ζυγού»(2) έπεσαν στην ενέδρα του Μουστάμπεη. Από εκεί απεγκλωβίσθηκαν με τη βοήθεια μιας μικρής δύναμης που κατέφθασε από το στρατόπεδο της Δερβέκιστας και έτσι «Αποσύρθημεν εις την κορυφήν… Και … ξεκινήσαμεν διευθυνόμενοι τον ζυγόν…»(1) «..απ΄την κορυφή του Αράκυνθου, στάθηκαν και κοίταξαν, στο πρώτο φως της μέρας τα συντρίμμια απ΄τα τείχη..που μόνο η πείνα μπόρεσε να τους αρπάξει απ΄τα χέρια..» (3). Σύμφωνα μ΄αυτές τις πηγές, θεωρώ ότι δεν ευσταθούν τα όσα έγραψε ο Nuzzo Mauro, γιατρός του Ιμπραήμ, ότι διέφυγαν προς τον Εύηνο, «διατρέχοντες απόσταση δύο περίπου μιλίων..». Εξάλλου ο Εύηνος απέχει 11 χλμ. από το Μεσολόγγι.

- «Πιάνω» κι εγώ τον Αη - Συμιό και ξεκινώ την πορεία στο μονοπάτι προς τον Αράκυνθο. Προχωρώντας, περνάω από σωρούς με πέτρες, χαλάσματα από τα ταμπούρια της εποχής εκείνης...

Προχωρώ ράχη ράχη και διαβαίνοντας τη θέση Πόρτες φτάνω «…επί τινός κορυφής και θέσεως ονομαζομένης Άγιος Ηλίας του Ντόβα»( 4). Τριγύρω εδώ, ξημερώνοντας, έφθασαν οι Εξοδίτες. «…Έφεξεν καλά, και πλέον μισοπεθαμένοι..., ετραβήξαμεν, και αναπαύθημεν εις τα πλατάνια …»( 1). Ο κ. Καρακόϊδας υποθέτει πως η θέση αυτή είναι μετά το Κουτσοκέρι, κάπου κοντά στον Εύηνο.

Θα αποδείξω ότι το χάραμα οι Εξοδίτες βρίσκονταν στις κορυφές του Ζυγού και από εκεί κατηφόρισαν προς την Αγία Παρασκευή, τοποθεσία με πολλά πλατάνια.

ΑΠΟΔΕΙΞΗ Α: Στην αναφορά της Φρουράς από τη Δερβέκιστα προς την Προσωρινή Διοίκηση της Ελλάδας στις 12-4-1826 αναγράφονται τα εξής σημαντικά: «Λοιπόν εις τας 10 του παρόντος, το βράδυ τας τρεις ώρας της νυκτός, εκάμαμεν την έξοδον…» και «..πολεμούντες ετραβούμεν εις το βουνόν. Εβάσταξεν ο πόλεμος εξ ώρας…»(5).

Η Έξοδος άρχισε γύρω στις οκτώ μ.μ. και διήρκησε τουλάχιστον δύο ώρες. Οι μάχες κράτησαν περίπου έξι ώρες και η πορεία τους μέχρι την κορυφή του βουνού τουλάχιστον άλλες δύο.

Με τους πιο συντηρητικούς υπολογισμούς-χωρίς το χρόνο μέχρι του Κότσικα το αμπέλι-το σύνολο ωρών μέχρι τον αυχένα του Ζυγού είναι περίπου εννιά. Δηλαδή, γύρω στις έξι το πρωί ήταν στον αυχένα. Το Κουτσοκέρι από εκεί απέχει περίπου 10 χλμ. και ήταν αδύνατον να βρίσκονταν εκεί την ώρα που ξημέρωνε. Ένα σώμα καταπονημένο ήδη από πείνα, αρρώστια, αϋπνία και τραύματα, θα χρειάζονταν τέσσερεις ώρες για να φτάσει στο Κουτσοκέρι.

ΑΠΟΔΕΙΞΗ Β: Κάθομαι στην κορυφή και παρατηρώ την περιοχή. Ν-ΝΔ στο βάθος απλώνεται το Μεσολόγγι, Β-ΒΔ κάτω βλέπω τον Άγιο Γεώργιο Χούνιστας. Ανατολικά απέναντί μου είναι τα αντερείσματα του Ζυγού.

Ας υποθέσουμε ότι από εδώ ξεκινούν δύο σώματα το ένα με κατεύθυνση προς το Ζυγό και το δεύτερο προς Κουτσοκέρι. Το πρώτο θα διευθύνονταν ομαλά μέσα από το Ζυγό προς την Αγία Παρασκευή, Καρίτσα και μετά από την λεγόμενη «τουρκόστρατα», ψηλά, μακριά από τον εχθρό, χωρίς έντονες υψομετρικές διακυμάνσεις και μεγάλα εμπόδια. Το δεύτερο σώμα κατευθυνόμενο προς Κουτσοκέρι, θα κατηφόριζε απότομα προς το Κουδούνι και διαβαίνοντας το ρέμα του Κουρκουτά, θα έπιανε απέναντι τις ράχες, Άνερα και Ψωρολίθι, βλέποντας χαμηλά το Μποχώρι. Το Κουτσοκέρι (υψόμ. 200 μ), απέχει μόλις 2 χλμ. από τον Εύηνο απ' όπου διέρχονταν και η Αιτωλική Οδός και μόνο 5 χλμ. από τον κάμπο, στον οποίο την ημέρα εκείνη το ιππικό του Ιμπραήμ αφηνιασμένο στριφογύριζε δαιμονισμένα. Δηλαδή το πρώτο σώμα θα ανηφόριζε απομακρυνόμενο από τον εχθρό και το δεύτερο θα κατηφόριζε πλησιάζοντας τον εχθρό…

Ποιος θα επέλεγε αυτόν τον ελιγμό να περάσει από το Κουτσοκέρι σε απόσταση αναπνοής από το εχθρικό ιππικό και συνεχίζοντας προς το Παραδείσι (υψομ. 70 μ), Κάτω Μπερμπάτι, Κουρμέκι, να διαβεί τόσα ρέματα; Είναι αδιανόητο ο έμπειρος και συνετός καπετάνιος Δ. Μακρής, ενώ πλησίαζε στα λημέρια του, να θέλει να απομακρυνθεί από αυτά. Ενδεχομένως μεμονωμένες ομάδες να διέφυγαν από εκεί, όχι όμως και ο Ν. Μπότσαρης, που γνωρίζοντας τους παραπάνω κινδύνους, «..λαβών το δεξιόν προς το Βοχώρι μέρος…διέβη εις τον Ζυγόν, πολύ δεξιά από τον Αη Συμιό…» 6.

Άρα το σώμα της Φρουράς τα χαράματα της 11-4-1826 βρίσκονταν στις κορυφές του Ζυγού και όταν «..έφεξεν καλά…» σταμάτησε για ξεκούραση κοντά στην Αγ. Παρασκευή κι από εκεί συνέχισε με ασφάλεια προς τα επάνω…

Ώρα να επιστρέψω στον Αη Συμιό συμπληρώνοντας 17 χλμ. πεζοπορίας την πρώτη μέρα. Κατηφορίζω στις ράχες του Ζυγού. Ησυχία, τίποτα δεν ακούγεται, πάρα μόνο το σφύριγμα του ανέμου. Κι όμως… κάτι «ακούγεται». Κάτι απόμακρο, σαν αγκομαχητό, κάτι σαν κλάμα, σαν τραγούδι: «Σ’ αυτόν τον κόσμο που ’μαστε, άλλοι τον είχαν πρώτα ’ς εμάς τον παραδώσανε κι άλλοι τον καρτερούνε…».

1. Ν. Κασομούλης: «Ενθυμήματα Στρατιωτικά»

2. Κ. Παπαδόπουλος: «Απάνθισμα του ιστορικού αγώνος»

3. Α. Φαμπρ: «Η ιστορία της πολιορκίας του Μεσολογγίου»

4. Ν. Μακρή: «Ιστορία του Μεσολογγίου»

5. «Αρχείον Φρουράς Μεσολογγίου».

* Ο Γ. Μάγγος υπηρετεί στο Μουσικό Σχολείο Βόλου

 

 

 

 

Γράφει ο KΩΝ/ΝΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

Θεολόγος – Φιλόλογος

Αρθρο του κ. Παντελή Σμαρμούτσου, δημοσιευμένο στο υπ’ αριθμ. 2904 φύλλο της εβδομαδιαίας έγκριτης εφημερίδας «ΑΙΧΜΗ» με ημερομηνία 15-11-2012, μας ενημερώνει με το τίτλο « Το Μονοπάτι Εξοδιτών» τα παρακάτω:

Κάποια ομάδα ζηλωτών ανακάλυψε το μονοπάτι των Εξοδιτών και μάλιστα επεσήμαναν την όλη πορεία με μπογιά στην πλαγιά του Αρακύνθου. Δεν γνωρίζω ποια ομάδα ειδικών ανέλαβε την επισήμανση της πορείας αυτής. Μάλιστα αναφέρεται στο άρθρο ότι ο δήμος διέθεσε το ποσό των 7500 € για την επισήμανση του μονοπατιού.

Όμως η επισήμανση της πορείας των Εξοδιτών δεν είναι εύκολη υπόθεση. Στον Αράκυνθου υπάρχουν πολλά μονοπάτια που δυσκολεύουν πολύ την επισήμανση της πορείας αυτής! Η επισήμανση της ιστορικής πορείας προϋποθέτει έρευνα και επιστάμενη μελέτη κυρίως από ιστορικούς ερευνητές.

Για πληρέστερη ενημέρωση της ομάδας αυτής και των συμπολιτών μας, σας γνωρίζουμε ότι ο Λαογραφικός – Πολιτιστικός Σύλλογος πρώτος ενδιαφέρθηκε για την «ανάδειξη του μονοπατιού των Εξοδιτών». Για το σκοπό αυτό συνεργάστηκαν τα μέλη του συλλόγου Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος, Θεολόγος – φιλόλογος και Θεόδωρος Μυλωνάς, τοπογράφος – Μηχανικός. Ο πρώτος προσπάθησε να επισημάνει την πορεία με βάση τα απομνημονεύματα των αγωνιστών του ΄21 και κυρίως του Νικόλαου Κασομούλη και στηριγμένος και σε άλλες αρκετές μελέτες. Ο δεύτερος, ως τοπογράφος – μηχανικός επεσήμανε τις χιλιομετρικές αποστάσεις και τις συντεταγμένες τους.

Η εργασία αυτή τιτλοφορήθηκε «ΠΟΡΕΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ» και ανακοινώθηκε στο Β΄ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΡΟΥΜΕΛΗΣ, που οργανώθηκε από το Πνευματικό Κέντρο Ρουμελιωτών και πλαισιώθηκε σε slides σχετικά με τον αγώνα των Ελευθέρων Πολιορκημένων, την εργασία μας παρακολούθησαν με αμείωτο ενδιαφέρον πλήθος συνέδρων στο Πνευματικό Κέντρο της Ναύπακτου, 20 Σεπτεμβρίου 2004.

Με την άποψη της έρευνάς μας συμφωνεί και ο διακεκριμένος ιστορικός κ. Α. Στασινόπουλος στο βιβλίο του «Οι Μεσολογγίται» σελ. 98 γράφοντας «Τα σώματα να συναντηθούν εις το αμπέλι του Κότσικα, εκείθεν δια του Αγίου Συμεώνος θα έπαιρναν την δια Μακρυνείας προς Δερβέκισταν οδόν…».

Η μελέτη αυτή εστάλη στην 8η Εφορεία Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων για αναγνώριση της μεγαλειώδους και μαρτυρικής αυτής πορείας. Ταυτόχρονα προτάθηκε η καθιέρωση της πορείας αυτής ως αγώνισμα, με την ονομασία «ΠΟΡΕΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ». Η μελέτη μας δημοσιεύθηκε και στα «Αιτωλικά» τ. 120, Ιανουάριος – Ιούνιος 2009, Αθήνα, σελ. 94 – 103.

Εστάλη επίσης στην τότε δημοτική και νομαρχιακή αρχή για την ενεργοποίηση και πραγμάτωση του αγωνίσματος αυτού. Προηγουμένως όμως ήταν απαραίτητο να επισημανθεί και να χαραχθεί το μονοπάτι των Εξοδιτών. Δυστυχώς δεν έγινε τίποτε. Πλήρης αδιαφορία και αδράνεια. Είναι ηθικό και εθνικό χρέος όλων των τοπικών φορέων και της πολιτείας. Έτσι το αγώνισμα αυτό «ΠΟΡΕΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ» θα τιμά εσαεί τους αγωνιστές και μάρτυρες της Ελευθερίας, Ελεύθερους Πολιορκημένους και θα αποτελεί το πιο λαμπρό παράδειγμα αυτοθυσίας για τη νεότερη γενιά. Αυτό διακηρύσσει ο πάντα επίκαιρος ιστορικός Θουκιδίδης «Άθλα γαρ οις κείνται αρετής μέγιστα τοίσδε και άνδρες άριστοι πολιτεύονται», δηλαδή σε ελεύθερη μετάφραση, όπου αθλοθετούνται αρετής αγωνίσματα, μέγιστα εκεί αναδεικνύονται και άριστοι πολίτες. Αρίστους άρχοντες και πολίτες στην αρετή αναζητά ψάχνοντας σαν τον Διογένη και η εποχή μας.

 

 

 

Με αφορμή πρόσφατη ορειβατική μου εξόρμηση στον Αράκυνθο θα ήθελα να σχολιάσω ορισμένα απαράδεκτα φαινόμενα που διαπίστωσα. Όπως βλέπετε και στην φωτογραφία «ανακαλύφθηκε» το μονοπάτι των Εξοδιτών και μάλιστα η χαρά των πρωτοπόρων εξερευνητών ήταν τόσο μεγάλη που θεώρησαν καλό να μπογιατίσουν όλη την πλαγιά του Αράκυνθου.
Θα ήθελα λοιπόν να παρατηρήσω τα εξής:
1. Για την σήμανση οποιουδήποτε μονοπατιού στα βουνά υπάρχουν πρότυπα τα οποία έχουν θεσπισθεί από την Διεθνή Ορειβατική Ομοσπονδία και ακολουθούνται από όλους τους ορειβατικούς συλλόγους στην Ελλάδα. Δεν παίρνει ο κάθε άσχετος ένα κουβά μπογιά η μερικά σπρέι και βάφει, βράχους, δένδρα και ότι άλλο βρει μπροστά του. Αυτό δεν είναι σήμανση, είναι καταστροφή του περιβάλλοντος, για την οποία θα πρέπει να επέμβει και το Δασαρχείο. Με την ευκαιρία θα ήθελα να ρωτήσω και τον ΕΟΣ Μεσολογγίου αν οι ενέργειες αυτές είναι σε γνώση του, γιατί ο Αράκυνθος ανήκει στον χώρο ευθύνης του.
2. Πολλοί ιστορικοί έχουν ασχοληθεί με την διαδρομή που ακολούθησαν οι Εξοδίτες με προεξάρχουσα την κ. Αλεξανδροπούλου και όλοι σχεδόν συμφωνούν σε μια συγκεκριμένη διαδρομή, που δεν έχει καμία σχέση με αυτή που έχει χαραχθεί. Όσοι λοιπόν χάραξαν τη διαδρομή αυτή προφανώς ήθελαν να εξυπηρετήσουν τον δικό τους αρρωστημένο εγωισμό και την δική τους μωροφιλοδοξία και καμία σχέση δεν έχουν με την πραγματικότητα. Θα έπρεπε δε, κάτω από το έργο τους, να βάλουν και την υπογραφή τους, για να μάθουμε την ταυτότητά τους και να τους αποδώσουμε τα εύσημα.
3. Όταν ο Δήμος Μεσολογγίου δίνει σε εποχές κρίσιμες και για την Χώρα και για την πόλη, 7.500 ευρώ για την τοπογραφική αποτύπωση του μονοπατιού των Εξοδιτών, οφείλει να ορίσει επιτροπή Ιστορικών που να έχουν ασχοληθεί με το θέμα και η όποια μελέτη να γίνει υπό την επίβλεψη της επιτροπής αυτής. Θα ήθελα λοιπόν να ρωτήσω εάν το αυτονόητο έγινε. Εάν όχι εγείρονται ερωτήματα.
Οι καιροί δεν επιτρέπουν ούτε επιπολαιότητες ούτε ανευθυνότητες, ούτε προσωπικές φιλοδοξίες, είναι καιρός ορισμένοι να σοβαρευτούν και να αναλογισθούν το ότι οι νοοτροπίες αυτές κατέστρεψαν τη χώρα, φτάνει πια.

Παντελής Σκαρμούτσος

 

 

 Προς τιμή των λιγοστών διασωθέντων εξοδιτών του Μεσολογγίου, οι οποίοι τέτοια μέρα πριν από 190 χρόνια, την Κυριακή των Βαΐων του 1826, ξεκίνησαν την ανάβαση του δικού τους Γολγοθά, την επίπονη μακρά πεζοπορία μέσα από αυτό το μονοπάτι. Το μονοπάτι της ελευθερίας τους! Μια ατέλειωτη πορεία μέσα από τα βουνά της Ρούμελης που τους οδήγησε σε ελεύθερη περιοχή, έστω και μακριά από τον τόπο τους, αφού στάθηκαν περισσότερο τυχεροί από τους υπόλοιπους που σφαγιάσθηκαν από τους πολιορκητές Τούρκους ή πουλήθηκαν δούλοι στα σκλαβοπάζαρα της ανατολής. Το "Μονοπάτι των Εξοδιτών του Μεσολογγίου", το οποίο πρέπει κάποια στιγμή να αναδειχθεί σε διεθνή προορισμό λόγω του παγκόσμιου συμβολισμού του ως διαδρομή – σύμβολο του αγώνα για το υπέρτατο αγαθό της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ! Το μονοπάτι που θα πρέπει να διέλθει έστω και μια φορά στη ζωή του κάθε άνθρωπος όπου γης με αδούλωτο φρόνημα ως έμπρακτη αναγνώριση της υπέρτατης θυσίας αυτών των αδούλωτων αγωνιστών της ελευθερίας!!!

Νίκος Σ. Κωστακόπουλος