θάνατος/θυσία--thanatos,sacrifice

Έλληνας αγωνιστής

 Ταπισερί του πρώτου μισού του 19^ου αιώνα. Παρουσιάζει εικόνα Έλληνα αγωνιστή που εφορμά στη μάχη, με φόντο κλασσικές αρχαιότητες. Οι φίλοι της ΕΕΦ θα εκπλαγούν όταν διαπιστώσουν σε ποιο βαθμό ο Φιλελληνισμός και ο απελευθερωτικός αγώνας των Ελλήνων επηρέασαν την παραγωγή κάθε είδους αντικειμένου και τέχνης.

Το όπλο του Λόρδου Βύρωνος

 Πρόκειται για ένα «τρομπόνι» 54 εκατ. κατασκευασμένο στην Ήπειρο. Φέρει τα αρχικά του Λόρδου Βύρωνος GGB (George Gordon Byron) και περίτεχνα ασημένια και χρυσά σκαλίσματα. Το όπλο αυτό (μαζί με πολλά άλλα προσωπικά αντικείμενα του Λόρδου Βύρωνος, τα περισσότερα από τα οποία ανήκουν στη συλλογή της ΕΕΦ) μετέφερε στην Αμερική ο Αμερικανός Φιλέλληνας Dr Samuel Howe το 1828. Τα αντικείμενα αυτά τα παρουσίαζε σε εκδηλώσεις σε πολλές Πολιτείες των ΗΠΑ, όπου διενεργούνταν έρανοι υπέρ των Ελλήνων. Η διακόσμηση των όπλων αποτελούσε προτεραιότητα για τους αγωνιστές στην Ελλάδα, που μπορεί να στερούνταν ακόμη και βασικά αγαθά γι΄αυτό.

Ο Λόρδος Βύρων

 Πορτραίτο του πρώτου μισού του 19^ου αιώνα. Παρουσιάζει τον Λόρδο Βύρωνα σε Ελληνοπρεπή θρόνο, με φόντο κλασσικές αρχαιότητες, τα όπλα του και την ποίησή του. Ένα ανήσυχο και δημιουργικό πνεύμα εμπνέεται από τις αξίες του Ελληνικού πολιτισμού και οδηγεί στις αρχές του 19ου αιώνα την λογοτεχνία και την διανόηση σε νέα μονοπάτια, εντυπωσιάζει με το συγγραφικό και ποιητικό του έργο, ταυτίζεται με τον ρομαντισμό, θαυμάζεται και λατρεύεται διεθνώς από ένα ευρύτατο κοινό. Μετατρέπεται σε πολιτικό και στρατιωτικό ων και ταυτίζεται με την υπόθεση της Ελληνικής επανάστασης. Ο θάνατός του στο Μεσολόγγι το 1824 συγκλονίζει την διεθνή κοινή γνώμη, δίνει εκρηκτικές διαστάσεις στο φιλελληνικό κίνημα διεθνώς και καθιστά το αίτημα της ανεξαρτησίας και αναγέννησης της Ελλάδας δικαίωση για την απώλειά του.

Φιλέλληνας αγωνιστής του 1821

 Πίνακας του πρώτου μισού του 19^ου αιώνα του μεγάλου Γερμανού Φιλέλληνα ζωγράφου von Hess, Peter Heinrich Lambert (1792-1871). Φιλοτέχνησε σειρά εμβληματικών θεμάτων σχετικά με την Επανάσταση του 1821, τις μεγάλες μάχες, τους αγωνιστές, τους Φιλέλληνες, την άφιξη του βασιλέως Όθωνος στην Ελλάδα, αλλά και την ύπαιθρο του ελεύθερου Ελληνικού κράτους.

Έφιππος αγωνιστής 1821

 Πίνακας αγνώστου ζωγράφου, του πρώτου μισού του 19^ου αιώνα. Παρουσιάζει Έλληνα έφιππο αγωνιστή της Επανάστασης κατά τη διάρκεια μίας πολεμικής επιχείρησης

Έλληνες Φυγάδες

 Πίνακας του πρώτου μισού του 19^ου αιώνα του Βέλγου Φιλέλληνα ζωγράφου Edouard Charles Dons (1798-1869). Παρουσιάζει Έλληνες Φυγάδες. Είναι υπογεγραμμένο και χρονολογημένο στην πίσω όψη: Edouard Dons Gandensis / Fecit 1835.

Κολοκοτρώνης και Νικηταράς

 Μετάλλιο που φιλοτέχνησε το 1836 ο Γερμανός καλλιτέχνης Konrad Lange (1809-1856). Ο καλλιτέχνης φιλοτέχνησε 12 μετάλλια από μπρούντζο. Σε αυτά απεικονίζονται στιγμιότυπα και συμβολικές παραστάσεις του αγώνα της Ανεξαρτησίας του 1821, μορφές Ελλήνων οπλαρχηγών που πρωτοστάτησαν στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, ο κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας και οι πρώτοι βασιλείς, Οθων και Αμαλία.​ Το μετάλλιο αυτό απεικονίζει τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τον Νικηταρά. Η άλλη όψη παρουσιάζει Έλληνα αγωνιστή που φονεύει Τούρκο τον οποίο έχει ρίξει από το άλογό του. Το μετάλλιο αυτό είναι το μόνο που έχει κυκλοφορήσει και σε ασήμι.

 Ζευγάρι ανθοδοχείων από πορσελάνη με παραστάσεις Έλληνα και Τούρκου με τα άλογά τους. Meissen, μέσα 19ου αιώνα. Ύψος: 44,5 cm. Το θέμα της σύγκρουσης Έλληνα με Τούρκο ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές στην Φιλελληνική τέχνη ήδη πριν από την Ελληνική Επανάσταση, χάρη στα έργα του Λόρδου Βύρωνος (π.χ. ο Γκιαούρης).

 Ζευγάρι βάζων από πορσελάνη με φιλελληνικό θέμα. Αρχές 19^ου αιώνα. Οι παραστάσεις ζωγραφισμένες με το χέρι, επιχρύσωση, ύψος: 33 και 32,5 cm. Οι παραστάσεις αναπτύσσονται κυκλικά σε όλη την επιφάνεια του λαιμού. Στο πρώτο βάζο απεικονίζεται σκηνή μάχης μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων και στο δεύτερο σκηνή παράδοσης Τούρκων μετά τη μάχη.

Το σκλαβοπάζαρο

 Πίνακας του πρώτου μισού του 19^ου αιώνα του Φιλέλληνα Γερμανού ζωγράφου Paul Emil Jacobs (1802 – 1866). Ο πίνακας παρουσιάζει σκηνή από σκλαβοπάζαρο Ελλήνων κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας. Η σκλαβιά και το εμπόριο χριστιανών –  Ελλήνων σκλάβων από τους Τούρκους, ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένο κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας. Το θέμα αυτό είχε συγκλονίσει την κοινή γνώμη του πολιτισμένου κόσμου και ήταν στη βάση του Φιλελληνικού κινήματος διεθνώς. Πραγματοποιήθηκαν πολλοί έρανοι κατά την δεκαετία του 1820, αλλά και πολύ αργότερα, για να εξαγορασθούν Έλληνες σκλάβοι και να τους επιτραπεί η επιστροφή τους στην Ελλάδα. Το ενδιαφέρον ήταν τόσο μεγάλο που πολλοί Τούρκοι κερδοσκοπούσαν ανεβάζοντας τις τιμές.

Κουτί με πορτραίτο του Κανάρη

 Κυκλικό κουτί από papier mâché με πορτραίτο του Κανάρη (Γαλλία, π. 1830). Το πορτραίτο λιθογραφημένο και επιχρωματισμένο με το χέρι, τοποθετημένο κάτω από γυάλινη επιφάνεια που συγκρατείται από μεταλλική στεφάνη, ετικέτα στο εσωτερικό: Canaris. Ο Κανάρης ήταν από τους πλέον γνωστούς Έλληνες διεθνώς, γνωστός για το ηρωικό θάρρος του και την ανιδιοτέλειά του.

Μάρκος Μπότσαρης

 Πίνακας αγνώστου ζωγράφου, του πρώτου μισού του 19^ου αιώνα, που πιθανώς βασίζεται σε χαμένο έργο του μεγάλου Ιταλού Φιλέλληνα ζωγράφου Ludovico Lipparini. Ο Μάρκος Μπότσαρης αποχαιρετά την οικογένειά του. Η σύνθεση απεικονίζει τον ήρωα να αποχαιρετά την οικογένειά του, πριν φύγει ο ίδιος για το Καρπενήσι όπου βρήκε ηρωικό θάνατο. Ο Μάρκος Μπότσαρης αποτελεί την πλέον προβεβλημένη διεθνώς ηρωική μορφή Έλληνα ήρωα αγωνιστή του 1821. Η μορφή του έχει αποτυπωθεί στην Φιλελληνική τέχνη με πολλές μορφές, ενώ έχουν γραφτεί γι’αυτόν εμβληματικά λογοτεχνικά έργα σε όλον τον κόσμο, όπως το ποίημα του Αμερικανού ποιητή Fitz-Greene Halleck.

Μαντώ Μαυρογένους (1796-1848)

 Ηρωίδα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Γεννήθηκε στην Τεργέστη. Πήρε μέρος στην εκστρατεία εναντίον των Τούρκων της Καρύστου και πολέμησε στο Πήλιο εναντίον του Σελίμ πασά, και στη Φθιώτιδα. Διέθεσε όλη την περιουσία της για τον Αγώνα.

Μόσχω και Λάμπρος Τζαβέλλας

 Πίνακας του πρώτου μισού του 19^ου αιώνα, του μεγάλου Γερμανού Φιλέλληνα Στρατηγού Carl Wilhelm Freiherr von Heideck (1788 – 1861). Ο πίνακας απεικονίζει την Μόσχω Τζαβέλλα πάνω από τον σοβαρά τραυματισμένο Λάμπρο Τζαβέλλα στη μάχη της Κιάφας (Ιούλιος 1792). Πρόκειται για δύο ιδιαίτερα εμβληματικές και ηρωικές μορφές της προεπαναστατικής περιόδου. Κατά τη διάρκεια της μάχης μία χούφτα Σουλιωτών νίκησε 10.000 τουρκαλβανούς. Η Μόσχω, επικεφαλής 400 Σουλιωτισσών, έτρεψαν σε φυγή πολυάριθμους εχθρούς που επιχείρησαν να τις αιχμαλωτίσουν. Ο ηρωισμός της Μόσχως έχει απαθανατιστεί στα δημοτικά τραγούδια και έχει επηρεάσει και την φιλελληνική τέχνη.

 Οι Τούρκοι απαγχόνισαν με εντολή του Σουλτάνου, τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’. Οι τρεις κολώνες πάνω στις οποίες στηρίχθηκε ο Φιλελληνισμός ήταν η αίσθηση χρέους προς τον Αρχαίο Ελληνικό Πολιτισμό, τα φιλελεύθερα αισθήματα κατά της τυραννίας και η κοινή Χριστιανική πίστη.(δεύτερο μέρος του 19ου αιώνα, πίνακας αγνώστου ζωγράφου, πιθανώς από το Ηνωμένο Βασίλειο, ο απαγχονισμός του Πατριάρχου Γρηγορίου του Ε).

Γεώργιος Καραϊσκάκης

 Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης (1782-1827), υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους ηγέτες της Επανάστασης. Συμμετείχε σε αναρίθμητες μάχες και χτυπήθηκε θανάσιμα στην μάχη του Φαλήρου στις 22 Απριλίου 1827. Πέθανε τα ξημερώματα της επόμενης μέρας, περιβαλλόμενος από τους συναγωνιστές του (αρχές του 19ου αιώνα, πίνακας του Ιταλού ζωγράφου A. De Feoli).

 Δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα. Σύνθεση σε μπρούντζο του Φιλέλληνα καλλιτέχνη Benedetto Civiletti (1846-1899). Ο Κανάρης και ο Πιπίνος πυρπολούν τη νύκτα της 6ης Ιουνίου 1822 την Τουρκική ναυαρχίδα. Στα κατάρτια της κρέμονται Έλληνες αγωνιστές και το κεφάλι του μεγάλου Γάλλου Φιλέλληνα Balestre, Το 1875 ο πρίγκιπας Ουμβέρτος παρήγγειλε τη μεταφορά της σύνθεσης σε μάρμαρο για να το προσφέρει στην πόλη του Παλέρμου.

 Επιτραπέζιο ρολόι από πορσελάνη των αρχών του 19^ου αιώνα, από την Γαλλία. Το θέμα παρουσιάζει τον αγώνα του γκιαούρη εναντίον του Χασάν, από το έργο του Λόρδου Βύρωνος «ο Γκιαούρης». Χάρη στο έργο του μεγάλου ρομαντικού Φιλέλληνα, η κοινή γνώμη στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ ανακάλυψε τους Βυρωνικούς ήρωες, οι οποίοι το 1821 ταυτίσθηκαν εύκολα με τους Έλληνες αγωνιστές, και έδωσαν ώθηση στο φιλελληνικό κίνημα.

 ρολόι από μπρούντζο, των αρχών του 19^ου αιώνα, από την Γαλλία. Απεικονίζει τον Κωνσταντίνο Κανάρη σε δράση. Ο Έλληνας ναυτικός ισορροπεί όρθιος πάνω σε μια βάρκα, που πλέει σε ταραχώδη κύματα, κρατώντας το πιστόλι στο αριστερό του χέρι και ένα τσεκούρι στο δεξί του χέρι. Είναι έτοιμος να προσεγγίσει εχθρικό πλοίο και να επιβιβασθεί σε αυτό. Ο γενναίος και ανιδιοτελής Κανάρης ήταν, μαζί με τον ήρωα Μάρκο Μπότσαρη, οι πλέον διάσημες μορφές της επανάστασης σε όλη την Ευρώπη και τις ΗΠΑ.

  ρολόι από μπρούντζο, των αρχών του 19^ου αιώνα, από την Γαλλία. Απεικονίζει έναν Σουλιώτη αγωνιστή έφιππο. Η μορφή είναι εμπνευσμένη από λιθογραφία του Γάλλου καλλιτέχνη Karl Loeillot, με θέμα «παραμονή επίθεσης». Οι Σουλιώτες ήταν οι φοβερότεροι πολεμιστές της Ελληνικής Επανάστασης, γνωστοί στο Ευρωπαϊκό κοινό από τα έργα του λόρδου Βύρωνος.

 

Ευγένιου Ντελακρουά

 του Ευγένιου Ντελακρουά (1798-1863) A Study of Two Greeks (Μελέτη δύο Ελλήνων), συμπεριλαμβάνεται στη δημοπρασία του βρετανικού οίκου Bonhams

Karl von Heideck

 

Πίνακας με φιλελληνική παράσταση

 Πρώτο μισό του 19^ου αιώνα. Πίνακας του μεγάλου Γερμανού ζωγράφου και Φιλέλληνα Christian Johann Georg Perlberg (1806-1884). Οι Γερμανοί ζωγράφοι προέβαλαν με το έργο τους την επική και ηρωική διάσταση του αγώνα Ελλήνων, που παλεύουν μέχρις εσχάτων αρνούμενοι την σκλαβιά.

Πίνακας με φιλελληνικό αντικείμενο

 Πίνακας των αρχών του 19ου αιώνα, φιλέλληνα ζωγράφου, πιθανώς από την Γερμανία. Τα βασικά στοιχεία στα οποία στηριζόταν ο Φιλελληνισμός αποτυπώνονται στον πίνακα.  (λάδι σε ξύλο, συλλογή ΕΕΦ).

Η καταστροφή των Ψαρών

 Φιλελληνική παράσταση και θέμα την καταστροφή των Ψαρών. Πίνακας των αρχών του 19ου αιώνα, της Suzanne Elisabeth Eynard (1775-1844). Το νησί των Ψαρών καταφεύγει στην αγκαλιά της μητέρας Ελλάδας, η οποία στρέφει ικετικά το βλέμμα στον ουρανό. Στο βάθος εκτυλίσσεται σκηνή από την καταστροφή. Η Ευρώπη συνάντησε στην Χίο και τα Ψαρά την λυρική Ελλάδα. Αργότερα στο Μεσολόγγι συνάντησε και την επική Ελλάδα, που πυροδότησε το δεύτερο φιλελληνικό κίνημα. Η Eynard ήταν νύφη του μεγάλου Ελβετού φιλέλληνα Jean Gabriel Eynard (σύζυγος του αδελφού του Jacques).

Delacroix

 Μετά την μάχη. Πίνακας των αρχών του 19ου αιώνα, του Delacroix Ferdinand Victor Eugène (1798 – 1863). Ο ήρωας της Ελληνικής Επανάστασης απέδειξε ότι οι Έλληνες είχαν το θάρρος και το σθένος να διεκδικήσουν την ελευθερία τους και να εμπνεύσουν με τον αγώνα τους. Ο μεγάλος Φιλέλληνας Γάλλος ρομαντικός ζωγράφος του 19ου αιώνα, εμπνεύστηκε από την Ελληνική Επανάσταση. Διάσημοι πίνακες του είναι η σφαγή της Χίου, και η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου.

 

 

Η φορολογία κατά τη διάρκεια της Επανάστασης (1821-1829)

στις 24 Ιουνίου 1827 υπογράφτηκε στο Λονδίνο συνθήκη μεταξύ Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας, που καθόριζε τα της ανεξαρτησίας της Ελλάδας…. Στη Συνθήκη Ειρηνεύσεως της Ελλάδος υπήρχε κι ένα μυστικό άρθρο, που προέβλεπε την επέμβαση των τριών δυνάμεων, εάν οι δύο εμπόλεμοι δεν δέχονταν τους όρους της σύμβασης….

Η Ναυμαχία του Ναβαρίνου [8 Οκτωβρίου του 1827] σήμανε την ελευθερία της Ελλάδας, παρά τη συνεχιζόμενη σφοδρή άρνηση του Σουλτάνου.…μέχρι τις 12 Σεπτεμβρίου 1829 που δόθηκε η τελευταία μάχη του Αγώνα στην Πέτρα της Βοιωτίας, το ελληνικό κράτος είχε σχηματισθεί με βόρεια σύνορα τη γραμμή Αμβρακικού – Παγασητικού… (Πηγή: https://www.sansimera.gr/articles/319)

Τελικά, στις 30 Μαρτίου 1827, στη Γ΄ εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας, ο Κολοκοτρώνης πρότεινε τον Καποδίστρια για Ηγέτη του Έθνους και τελικά εκλέχθηκε Κυβερνήτης της Ελλάδας με θητεία επτά ετών. Στις 18 Ιανουαρίου 1828, δέκα μήνες μετά την απόφαση της Γ’ Εθνοσυνέλευσης της Τροιζήνας, έφτασε στο Ναύπλιο. Ερχόμενος στην Ελλάδα, ο Καποδίστριας δεν ήταν καθόλου ευχαριστημένος με το πρωτόκολλο της 18ης Νοεμβρίου 1828 που έθετε το Μοριά και τις Κυκλάδες υπό την προσωρινή εγγύηση των συμμάχων. Με τον φόβο ότι οι Άγγλοι θα περιόριζαν την Ελλάδα σε αυτά τα σύνορα, οργάνωσε τακτικό στρατό συνεχίζοντας τον πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το πρωί της 27ης Σεπτεμβρίου 1831 με το Ιουλιανό ημερολόγιο (δηλαδή στις 9 Οκτωβρίου 1831), έξω από την εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνος πυροβόλησαν και μαχαίρωσαν θανάσιμα τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, καθώς πήγαινε να παρακολουθήσει την κυριακάτικη θεία λειτουργία.

Η οριστική ανεξαρτησία του νέου ελληνικού κράτους παγιώθηκε στις 3 Φεβρουαρίου του 1830, με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου (γνωστό και ως Πρωτόκολλο της ανεξαρτησίας του Ελληνικού κράτους). Ήταν η πρώτη επίσημη, διεθνής διπλωματική πράξη που αναγνώριζε την Ελλάδα ως κυρίαρχο και ανεξάρτητο κράτος, το οποίο θα επεκτεινόταν νότια της συνοριακής γραμμής που όριζαν οι ποταμοί Αχελώος και Σπερχειός.

Οι ίδιες δυνάμεις [Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία] όρισαν, με τη Συνθήκη του Λονδίνου (1832) τον 17χρόνο τότε Όθωνα Βασιλιά της Ελλάδας
(Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Πρωτόκολλο_της_ανεξαρτησίας_του_ελληνικού_κράτους)

2) Τα Έξοδα και τα Έσοδα της Επανάστασης.

Έξοδα

 

«Η Επανάσταση ήταν πόλεμος , όπως κάθε επανάσταση. Και ο πόλεμος έχει κόστος, υψηλό κιόλας. Τίθεται επομένως ένα ερώτημα: Που βρέθηκαν τόσα χρήματα για να καλύψουν τις ανάγκες του Αγώνα των Ελλήνων; Ο Σπυρίδων Τρικούπης μας το είχε πει από τη δεκαετία του 1850: Ο πόλεμος της Ανεξαρτησίας έγινε με ιδιωτικά κεφάλαια…..Ως προς τα κεφάλαια, είναι προφανές ότι η Επανάσταση λειτούργησε ως επιχείρηση στην οποία οι κεφαλαιούχοι τα επένδυσαν με το ρίσκο να τα χάσουν, όπως κάθε επένδυση είχε και αυτή ρίσκο.

Πρέπει όμως να ξέρουμε πως γινόταν, πως λειτούργησε η επιχείρηση Αγώνας για την Ανεξαρτησία: Οι αγωνιστές αμείβονταν για τον χρόνο που ήταν απασχολημένοι στη μάχη, αμείβονταν και για το άλογο τους, αμείβονταν από κάποιον κεφαλαιούχο, ο οποίος κατέθεσε την Κεντρική Διοίκηση της Επανάστασης κατάλογο με τα έξοδα που είχαν κάνει προκειμένου να αποζημιωθούν από το «αυριανό» κράτος …

Όσοι διέθεταν τα οικονομικά μέσα μπορούσαν να διατηρούν «στρατόπεδο», να διαθέτουν δηλαδή δέκα, είκοσι, πενήντα, εκατό ετοιμοπόλεμους ατάκτους που θα ακολουθούσαν στις μάχες εγκαταλείποντας οικογένεια και ασχολίες. Αυτοί, όσο καιρό ήταν απασχολημένοι στην πολιορκία ή στη μάχη, θα πληρώνονταν από τον οπλαρχηγό τους. Θα ελάμβαναν ημερομίσθιο ( το «σιτηρέσιον» ) , αποζημίωση για τα πυρομαχικά τους και για το άλογο τους ( ελάμβανε και το άλογο ημερομίσθιο ). Οι τιμές των αμοιβών ήταν ορισμένες, δεν έδινε κάθε οπλαρχηγός όσα ήθελε….

Το μικρό ελληνικό κράτος που γεννήθηκε από την Επανάσταση ήταν σε θέση να αποπληρώσει όλα αυτά τα χρέη; Ασφαλώς, ναι . Ήταν σε θέση, επειδή έγινε ιδιοκτήτης ενός τεράστιου πλούτου που πριν ήταν οθωμανικός.» (Πηγή 1)

Έσοδα

«α) Φορολογία: ο πρώτος φορολογικός νόμος που εκδόθηκε στις 26 Απριλίου 1822 διατηρεί το φόρο της δεκάτης (1/10 επί του παραγόμενου προϊόντος) και τα 3/10 για τους καλλιεργητές των τουρκικών κτημάτων που είχαν περιέλθει στην κατοχή της διοικήσεως των Ελλήνων. Παράλληλα έγινε προσπάθεια για τη συγκέντρωση των τελωνειακών φόρων. Τα έσοδα αυτά, τα οποία προέρχονταν από την Πελοπόννησο κατά πρώτο λόγο και δευτερευόντως από τα νησιά του Αιγαίου, αποτέλεσαν τη βασικότερη πηγή για τη χρηματοδότηση της επανάστασης, ιδίως μέχρι το 1824, ενώ η ισχνή οικονομική υποδομή της Στερεάς Ελλάδας δεν της επέτρεπε οικονομική ενίσχυση του αγώνα. Ο πόλεμος δεν ευνοούσε ανάπτυξη της αγροτικής παραγωγής και του εμπορίου.

 

β) Συμπληρωματικό έσοδο αποτέλεσε και ένα ποσοστό από τα πολεμικά λάφυρα, το μοίρασμα των οποίων αποτέλεσε συχνά αντικείμενο σύγκρουσης μεταξύ των διάφορων αρχηγών. Σημαντική λεία έπεσε στα χέρια των Ελλήνων με την άλωση της Τριπολιτσάς, την πτώση της Κορίνθου και του Ναυπλίου. Πολλά λάφυρα αποκόμισαν οι νικητές στην μάχη των Βασιλικών.

γ) Εσωτερικά δάνεια: κατά τα πρώτα έτη του πολέμου οι κυβερνήσεις κατέφυγαν σε εσωτερικό δανεισμό, αλλά τέτοιες προσπάθειες ήταν δύσκολο να τελεσφορήσουν σε περίοδο πολέμου που η κατάσταση ήταν αβέβαιη και ρευστή. Το πρώτο ομολογιακό δάνειο ψηφίστηκε το 1822 πέντε εκατομμύρια γρόσια και εξόφληση σε τρία χρόνια με τόκο 8%. Το 1825 έγινε προσπάθεια για νέο εσωτερικό δάνειο 100.000 τάληρα, αλλά η προσπάθεια δεν ευοδώθηκε. Με νόμο του 1822 αποφασίστηκε η εκποίηση ιερών σκευών των μοναστηρίων και των εκκλησιών, γιατί η απελευθέρωση του γένους εθεωρείτο ιερός σκοπός.

δ) Εισφορές και έρανοι από το εξωτερικό: ο ελληνικός αγώνας συγκίνησε τους λαούς της Ευρώπης. Ενεργότερη συμπαράσταση προς τους επαναστατημένους Έλληνες εκδηλώθηκε ύστερα από τα θρυλικά πολεμικά κατορθώματα του β έτους. Σε διάφορες πόλεις της Δ. Ευρώπης συγκροτήθηκαν Επιτροπές για τη συγκέντρωση χρημάτων και την αγορά εφοδίων για το μαχόμενο ελληνισμό. Οι πιο δραστήριες επιτροπές ήταν στο Παρίσι, στη Γενεύη, στο Μόναχο και στο Λονδίνο καθώς και του ρωσικού λαού που λόγω του τσαρικού καθεστώτος δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τις πραγματικές του διαστάσεις. Έλληνες ομογενείς και Ρώσοι φιλέλληνες προσέφεραν μεγάλα χρηματικά ποσά. Θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε την περίπτωση του λόρδου Βύρωνα που εξόδευσε κατά την παραμονή του στην Ελλάδα περί τις 28.000 λίρες προκειμένου να συνδράμει στον ελληνικό αγώνα και του τραπεζίτη και φιλέλληνα Εϋνάρδου που η προσφορά του υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική στην καποδιστριακή περίοδο. Παρόλα αυτά θεωρείται ότι ελάχιστα από τα χρήματα των εισφορών χρησιμοποιήθηκαν για τις άμεσες ανάγκες του αγώνα. Και εδώ υπεισήλθε το φαινόμενο του τυχοδιωκτισμού και της αισχροκέρδειας.

ε) Σύναψη δανείων: Η οικονομική καχεξία του αγώνα, η δυσαναλογία εσόδων – εξόδων οδηγούσε στην ωρίμανση της ιδέας για αναζήτηση οικονομικής ενίσχυσης από τη δύση με τη μορφή σύναψης δανείου. Οι επιτυχίες της επανάστασης, η φιλελληνική κίνηση που είχε αναπτυχθεί στη δύση και η διαφαινόμενη μεταστροφή της αγγλικής πολιτικής υπέρ των Ελλήνων δημιουργούσε θετικό κλίμα για την επίτευξη της προσπάθειας. Aπό το 1824 και μετά η σημαντικότερη εξέλιξη στα οικονομικά θέματα υπήρξε η σύναψη δύο εξωτερικών δανείων από χρηματοπιστωτικούς κύκλους της Αγγλίας. Οι όροι της αποπληρωμής τους ήταν εξαιρετικά αρνητικοί, ενώ παράλληλα υποθηκεύτηκαν τα Eθνικά Kτήματα, οι πρώην οθωμανικές  ιδιοκτησίες που πέρασαν στα χέρια των επαναστατών ….(Πηγή 2)

3) Η «Λαφυραγωγία»

«Η κύρια πηγή εσόδων κατά τους πρώτους μήνες της Επανάστασης ήταν τα λάφυρα των εκπορθούμενων φρουρίων, καθώς και λείες που προέκυπταν από μάχες και ναυτικές εμπλοκές με τους Τούρκους. Τα λάφυρα και οι λείες, είχε αποφασισθεί να διαμοιράζονται σύμφωνα με το εθιμικό αξίωμα, έτσι ώστε να ικανοποιούνται όλες οι πλευρές, το 1/3 στο Δημόσιο Ταμείο, το 1/3 στους μαχόμενους πολιορκητές και το 1/3 στα πλοία που βοηθούσαν στην πολιορκία . Τα λάφυρα και οι λείες όμως υπήρξαν υπολογίσιμη πηγή του Αγώνα μόνον κατά το πρώτο καιρό, αφού αργότερα άρχισαν να παρουσιάζονται φαινόμενα αρπαγής και κατάχρησης των λαφύρων, ιδιαίτερα με την έναρξη των εμφυλίων συγκρούσεων.» (Πηγή 3)

«Τα λάφυρα ήταν κάτι συγκεκριμένο, φαίνεται, και προσδιορισμένο, δεν ήταν οτιδήποτε μπορούσε να πάρει ο αντίπαλος όταν νικούσε. Λάφυρο ήταν αυτό που παρέδιδε ο εχθρός, αποδεχόμενος τη ήττα του, ή που έπεφτε στα χέρια του νικητή χωρίς παράδοση από τον ηττημένο εχθρό…. Η υπόθεση με τα λάφυρα είχε διάφορες όψεις και σε κάποιες περιπτώσεις οδήγησε την Επανάσταση σε αποτυχίες….

 

Ο κατής έκαμε λόγον και τους όρκωσε εις την πίστιν τους, να μην κρύψουν κανένα άρμα, αλλά να τα δώσουν όλα. Και έτσι εξαρματώθηκαν όλοι και τα έβαλαν εις ένα σπίτι… εστείλαμε να έλθουν και πέντε έξη πολιτικοί, να παρευρεθούν εις τα λάφυρα, και να βγάλουμε και του Έθνους ….» (Πηγή 1)

4) « Χρηματολογία» και «Συνεισφορές» ( υποχρεωτικές και εθελούσιες )

 

 

(Πηγή 3)

«Κύριε Αντωνόπουλε,

Κατά την διαταγής των ανωτέρων μας σε προστάζομεν όπως έως αύριον πέμπτης λίαν πρωί συνεισφέρεις προς ημάς προς βοήθειαν του γένους και της κοινής κάσας γρόσια τρείς χιλιάδες πεντακόσια, Ν. 3500. Απελθούσης δε της διορίας διπλασιάζονται έως διάστημα εξ ωρών και μετά ταύτα θάνατος ή παιδεία εις τον απειθή και παρήκοον.

1822, τη 26 Ιουλίου, Καλαμάτα
Καπετάν Γιάννης Μαυρομιχάλης …..

Μαθαίνουμε, έτσι, ότι υπήρχαν και πλούσιοι που, έως τα μέσα Ιουλίου 1823, δεν είχαν συνεισφέρει υλικά σον Αγώνα και έτσι η επαναστατική κυβέρνηση αναγκάζονταν να ζητήσει συγκεκριμένα ποσά και να απαιτήσει να τα αποπληρώσουν επί ποινή βασανισμού ή ακόμη και θανάτου…..»
(Πηγή 1)

« … Μετά την πτώση του Μεσολογγίου τον Ιούνιο του 1826 στο Ναύπλιο ο Γ. Γεννάδιος, δάσκαλος στο επάγγελμα, μίλησε με λόγια συγκινητικά για την ανάγκη του αγώνα και πρώτος προσέφερε τις μικρές του οικονομίες. Τότε προσήλθε και προσέφερε τον οβολό της επευφημούμενη από το πλήθος μια γνωστή ζητιάνα από τις Κυδωνίες, η παροιμιακή Ψωροκώσταινα. … ». (Πηγή 2)

«Η «λαφυραγωγία» που δεν απέδωσε τα αναμενόμενα, η «χρηματολογία» που άνοιξε το δρόμο της ιστορίας των εθνικών δανείων, τα χαράτσια στους ευκατάστατους και η «εξόρμηση» (για την είσπραξή τους) της ομάδας με τη συμμετοχή του »Γέρου του Μοριά»….. Είχε προηγηθεί προσπάθεια να εξασφαλιστούν έσοδα από τη «λαφυραγωγία». Στις συνθήκες που διαμορφώνονταν τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης μπορούσαν να έχουν εξασφαλιστεί σπουδαία έσοδα από τη συστηματική λαφυραγωγία επί των Τούρκων. Έπρεπε ωστόσο μέρος των λαφύρων να πωληθεί προς όφελος του Δημοσίου. Ο Δημήτριος Υψηλάντης προσπάθησε να θέσει ως κανόνα ότι μέρος των λαφύρων θα διατίθενταν υπέρ του κοινού ταμείου. Εισέπραξε όμως γέλια και χλευασμούς….Οπότε ως μόνη λύση εμφανιζόταν η αναγκαστική φορολογία. Αλλά πώς ήταν δυνατόν κάτω από τις συνθήκες όπου ζούσε η Ελλάδα το 1822, τον δεύτερο χρόνο της Επανάστασης, να εισπραχθούν οι εισφορές, έστω και αν γνώριζαν εκείνους από τους οποίους έπρεπε να εισπράξουν τα διάφορα ποσά; Λόγω του κρίσιμου των περιστάσεων κλήθηκε να συνυπογράψει τη σχετική απόφαση και ο «γενναιότατος στρατηγός κύριος Θεόδωρος Κολοκοτρώνης», όπως αυτολεξεί αναφέρει το σχετικό θέσπισμα. Στη συνέχεια σχηματίστηκε μια πενταμελής επιτροπή, στην οποία, εκτός από τον Θ. Κολοκοτρώνη συμμετείχαν και οι γερουσιαστές Ανδρέας Καλαμογδάρτης, Ηλίας Καράπαυλος, Χριστόδουλος Άχολος και Παναγιώτης Σοφιανόπουλος. Οι πέντε αφού εφοδιάστηκαν με ένα πληρεξούσιο και ικανή στρατιωτική δύναμη, άρχισαν να γυρνούν τις επαρχίες της Πελοποννήσου για να εισπράξουν τον αναγκαστικό φόρο. Έπρεπε δε, σύμφωνα με το πληρεξούσιο, «να βιάσουν τόσον τους καταγεγραμμένους εις τον κατάλογον, διά να λάβουν τας προσδιωρισμένας ποσότητας, όσον και όσους άλλους γνωρίσουν ευκαταστάτους εκτός του καταλόγου εις πάσαν επαρχίαν διά να λάβουν όσα χρήματα κρίνουν εύλογον αναλόγως των καταστάσεων». Και για να διασκεδάσουν τις εντυπώσεις, ώστε να μπορούν να αποσπάσουν τα χρήματα, οι πέντε εντεταλμένοι της νεοσύστατης ελληνικής διοίκησης μοίραζαν τα πρώτα ελληνικά ομόλογα, τα οποία τότε δεν είχαν βεβαίως αντίκρισμα…. Επιλέγουμε μερικά από τα ονοματεπώνυμα στα οποία αντιστοιχούσαν τα μεγαλύτερα ποσά: Δεληγιανναίοι από Καρύταινα (120.000 γρόσια), Γ. και Ι. Σισίνης από Γαστούνη (60.000 γρόσια), Λ. Κοπανίτσας από Μυστρά (50.000 γρόσια), Ι. Παπαδόπουλος από Καλάβρυτα (60.000 γρόσια), Παν. και Αναγν. Τροχάνης από Πραστό (75.000 γρόσια). Ακολουθούσε ένας μακρύς κατάλογος με ονόματα, τόπους και ποσά. Σύμφωνα δε με τα σωζόμενα στοιχεία και παρά το γεγονός ότι η Πελοπόννησος είχε ερημωθεί και μεγάλο μέρος των ακινήτων είχε καταστραφεί, οι πλούσιοι της Πελοποννήσου –θέλοντας και μη– ανταποκρίθηκαν στις επιταγές της Πελοποννησιακής Γερουσίας. Συγκεντρώθηκε δε το σημαντικότατο για εκείνη την εποχή ποσό του 1.066.000 γροσιών….. Λίγο αργότερα αποφασίσθηκε οι εισφορές να συγκεντρώνονται σε χρήμα και είδος για τις ανάγκες των στρατευμάτων του Καραϊσκάκη. Μόνο γι’ αυτή την περίσταση συλλέχθηκαν 16.000 σφαχτά και 60.000 γρόσια. Άλλοτε μάζευαν ζώα, άλλοτε κριθάρι και διάφορα άλλα είδη. Αλλά το ιδιόρρυθμο εκείνο δημοσιονομικό σύστημα δεν ήταν δυνατόν να χρηματοδοτήσει τις μακρόχρονες στρατιωτικές επιχειρήσεις. Οπότε γινόταν καθημερινά και πιο επιτακτική η ανάγκη για τη σύναψη δανείων από το εξωτερικό. Εξάλλου, η εξασφάλισή τους φαινόταν όλο και πιο πιθανή, με την ευτυχή τροπή που έπαιρνε ο ελληνικός αγώνας, ανοίγοντας την όρεξη των Ευρωπαίων δανειστών αλλά και αυτεπάγγελτων μεσιτών, που κατέρχονταν αυτόκλητοι στη μικρή, ασχημάτιστη και αγωνιζόμενη ακόμη Ελλάδα. Έτσι, άνοιξε η ιστορία των εθνικών δανείων…» (Πηγή 4)

 

5) Οι φορολογικοί Νόμοι της εποχής

«Η ουσιαστική καθιέρωση της ετήσιας εκδόσεώς του εμφανίζεται αρχικά στις ειδικές δημοσιονομικές ρυθμίσεις του Προσωρινού Πολιτεύματος της Ελλάδος του 1822, το οποίο στο πεδίο του φορολογικού δικαίου καθιέρωσε τόσο την αρχή της νομιμότητας του φόρου, την επιβολή του δηλαδή μόνο με βάση νόμο, όσο και τη φορολογική ισότητα, ανάλογα με τη φοροδοτική ικανότητα των φορολογούμενων, καθώς και την αρχή της καθολικότητας του φόρου, που επιβάλλει την υποχρέωση συνεισφοράς όλων των φυσικών ή νομικών προσώπων για την κάλυψη των αναγκών του κράτους, για τις οποίες βλ. τις ειδικότερες αναφορές στα συνταγματικά κείμενα του Πολιτεύματος του 1822, αλλά και των επόμενων δύο Πολιτευμάτων του 1823 και 1827 (Κ. Φινοκαλιώτη, Οι δημοσιονομικές ρυθμίσεις των συνταγματικών κειμένων του Αγώνα του 1821, Πανηγυρικός Λόγος για την εθνική επέτειο της 25ης Μαρτίου 1984, Κομοτηνή 1984, σ. 22-23 κε.)

Ο πρώτος γενικός φορολογικός νόμος υπ’ αριθ. 10 του Κώδικος των Νόμων, της 26ης Απριλίου 1822, «περί επιβολής της δεκάτης (ή περί αποδεκατώσεως των καρπών)» της Προσωρινής Διοικήσεως της Ελλάδος διέστειλε τα κτήματα σε ιδιόκτητα, εθνικά, ορυζώνες, εθνικούς ελαιώνες, με διαφοροποιήσεις στα ποσοστά της αποδεκατώσεώς τους [ποσοστών επί των παραγόμενων καρπών], κυμαινόμενων από το απλό «δέκατο των καρπών, γεννημάτων και όλων εν γένει των προϊόντων» για τα ιδιόκτητα μέχρι το τριτοδέκατο για τα εθνικά κτήματα, ενώ ο υπ’ αριθ. 39 νόμος του Κώδικος των Νόμων, της 28ης Φεβρουαρίου 1825, «περί φορολογίας επί των συκών και συκαμίνων», που εισήγαγε διαφορετικό καθεστώς αναφορικά με την ιδιοκτησία των δένδρων, ως μορφής χωριστής κυριότητάς τους, ασχέτως αν το έδαφος δεν ανήκε στον ιδιοκτήτη του δένδρου, διέκρινε τα εν λόγω δένδρα σε τρεις φορολογικές κατηγορίες: ως ιδιόκτητα φυτευμένα σε γη ιδιόκτητη, με υποχρέωση την καταβολή στο Εθνικό Ταμείο της δεκάτης, ιδιόκτητα φυτευμένα σε γη εθνική, με υποχρέωση δύο δέκατα, εθνικά φυτευμένα σε γη εθνική, με υποχρέωση πέντε δέκατα (:δηλαδή το μισό της παραγωγής), …………….

Ομοίως, για την ορθή εφαρμογή των πιο πάνω κωδικοποιημένων φορολογικών ρυθμίσεων και για την ενδεχόμενη άρση των οποιωνδήποτε διαφωνιών των μισθωτών αναφορικά με τα προϋπολογισθέντα «αποτιμήματα» των δημόσιων προσόδων με τους τοπικούς δημογέροντες, εξαιτίας του καθεστώτος της φορολογίας επί Τουρκοκρατίας που ήταν διαφορετικό σε σχέση με τους νέους φορολογικούς νόμους της Επαναστάσεως του 1821, οι οποίοι επέτασσαν μια κατά το δυνατό ισόρροπη φορολογική ισότητα, έναντι των προϊσχυσάντων ιδιόρρυθμων οθωμανικών δημοσιονομικών «προνομίων», τα οποία συνήθως λειτουργούσαν κατά την τότε αυθαίρετη βούληση των τοπικών τιμαριούχων, προβλέφτηκε επίσης, ρητά, από την πιο πάνω Διάταξη ότι «καταργούνται α) η αποκοπή (τουρκιστί μαχτού, κεσίμι), β) οι μιζράδες, καλέμια και σπαθιά», τα οποία συνέθεταν ένα ιδιαιτέρως βαρύτατο καθεστώς επαχθών φορολογικών υποχρεώσεων, ενδεικτικά αναφερόμενων, η είσπραξη των οποίων επέτρεπε τις συνήθεις άμεσες ή έμμεσες οθωμανικές καταχρήσεις….» (Πηγή 5)

 

«ΠΡΟΒΟΥΛΕΥΜΑΤΑ – ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΑ – ΝΟΜΟΙ – ΘΕΣΠΙΣΜΑΤΑ

• Στη Συνεδρίαση της 9ης Ιανουαρίου 1822 καθορίσθηκαν οι στρατιωτικοί βαθμοί και οι μισθοί κάθε βαθμού ….

• Στη συνεδρίαση της 18ης Ιανουαρίου 1822 συζητήθηκε, «σχεδόν νόμου περί δανείου πέντε μιλλουνίων»

• Στη Συνεδρίαση της 1ης Φεβρουαρίου 1822 η Βουλή αποφάσισε την αναγκαστική απαλλοτρίωση του επεξεργασμένου χρυσού και αργύρου που κατείχαν οι πολίτες, καθώς επίσης και την επίταξη των επιπλέον, όπλων, της πυρίτιδας, του μολύβδου και των σκηνών που κατείχαν οι πολίτες και οι στρατιώτες.

• Στη Συνεδρίαση της 7ης Φεβρουαρίου 1822 η Βουλή αποφάσισε ότι το Υπουργείο των Οικονομικών έπρεπε να διατάξει τις τοπικές Διοικήσεις να επισπεύσουν την είσπραξη της δια του νόμου αρ. 2 επιβληθείσης κατά άτομο εισφοράς …

• Στη Συνεδρίασης της 5ης Απριλίου 1822 ψηφίστηκε ο Νόμος [ υπ’ αριθ. 9] με τον οποίο αποφασίσθηκε γ συγκέντρωση όλων των χρυσών και αργύρων σκευών των Μοναστηριών και των εκκλησιών ….

• Στη Συνεδρίαση της 26ης Απριλίου 1822, ψηφίστηκε η Φορολογία της Δεκάτης, η οποία ήταν η κυριότερη πηγή εσόδων…. .

• Στη Συνεδρίασης της 30ης Απριλίου 1822 ψηφίστηκε ο υπ. Αριθμ . 12 Νόμος, για τον «οργανισμό των Ελληνικών Επαρχιών» με τον οποίο εισήχθη ο θεσμός του Επάρχου πλαισιωμένου μεταξύ άλλων από τον φροντιστή της οικονομίας, ο οποίος ήταν οικονομικός έφορος και λογιστής .

• Στη Συνεδρίαση της 14ης Απριλίου 1823, η Βουλή αποφάσισε να πουληθούν με δημοπρασία, σπίτια με τις περιοχές τους, μύλοι, μαγαζιά, χάνια, λουτρά, τζαμιά με μεδρεσέδες, φούρνοι και ελαιοτριβεία .

• Προβούλευμα Αριθμ. 51/20 Μαΐου 1823 : Το Βουλευτικό ενημέρωσε το Εκτελεστικό ότι αποφάσισε οι έπαρχοι των νήσων να εισπράξουν τα του τρέχοντος και προηγούμενου οικονομικού έτους δέκατα καθώς επίσης, και τα δικαιώματα των τελωνείων από όλους, ξένους και ντόπιους .

• Στη Συνεδρίαση της 1ης Ιουνίου 1823 αποφασίστηκε να γίνει έρανος ύψους 1.000.000 γροσίων, το οποίο να κατανεμηθεί ως εξής: Πελοπόννησος 500.00, Ανατολική Ελλάδα 100.000, η Εύβοια 40.000, τα νησιά Σπέτσες, Ύδρα και Ψαρά 37.000, το Αιγαίο πέλαγος 60.000, η Δυτική Ελλάδα 62.500 και η Κρήτη 100.000.

• Προβούλευμα Αριθμ. 168/24-6-1823. Ο Πρόεδρος του Βουλευτικού απευθύνθηκε στο Υπουργείο των Εσωτερικών, σχετικά με τις αρπαγές και τις καταχρήσεις που γίνονταν από μερικούς στρατιώτες, στο αλεύρι και σε άλλα είδη διατροφής. Επίσης, για τα χρήματα (δωροδοκία) που ζητούσαν από τους εισερχόμενους με προμήθειες στην πόλη, με αποτέλεσμα να δημιουργείται έλλειψη τροφίμων .

 

• Στην Συνεδρίαση της 6ης Ιουλίου 182 η Βουλή αποφάσισε τον αποκλεισμό από την αγορά των εθνικών εισοδημάτων όλων εκείνων που κατείχαν θέση στην Διοίκηση, για την αποφυγή κάθε κατηγορίας. Αποκλείονταν με αυτό τον τρόπο όσοι ήταν βουλευτές, υπουργοί, έπαρχοι, νομοτελεστές και στρατηγοί και γενικά όσοι κατείχαν στη στιγμή εκείνη δημόσιο αξίωμα.

• Στη Συνεδρίαση της 27ης Ιουλίου 1823 μετά από πολλές συσκέψεις ψηφίσθηκε ο υπ’ αριθμ. 27 νόμος «περί δασμού εισαγωγής και εξαγωγής εμπορευμάτων», προκειμένου τα έσοδα να δοθούν στον Ελληνικό στόλο. Το νέο δασμολόγιο επέβαλε δασμό σε κάθε είδος που εισάγεται ή εξάγεται.

• Προβούλευμα Αριθμ. 462/11 Νοεμβρίου 1823. Με την αίτηση του το Βουλευτικό ζήτησε από το Εκτελεστικό, εντός τριών ημερών, λεπτομερή ενημέρωση και λογαριασμό σχετικά με τα χρήματα που συγκεντρώθηκαν από την εκποίηση εθνικών κτημάτων, προκειμένου να κινηθούν τα πλοία για την σωτηρία του Μεσολογγίου.

• Στη Συνεδρίαση της 11ης Νοεμβρίου 1823 η Βουλή ασχολήθηκε με το θέμα της πώλησης αιχμαλώτων και κατήγγειλε την «παρανομία» του Εκτελεστικού καθώς και την πώληση τούρκων αιχμαλώτων από τους φίλους της Κυβέρνησης, έναντι σοβαρών χρηματικών ποσών. Σύμφωνα με το Σύνταγμα της Επιδαύρου, παρ. ΄θ «είς την ελληνική επικταρεία ούτε πωλείται ούτε αγοράζεται άνθρωπος». Το Βουλευτικό ήθελε τους αιχμαλώτους να τους ανταλλάξει με αιχμάλωτες ελληνικές οικογένειες και όχι να αποτελούν πηγή πλουτισμού κυβερνητικών ευνοούμενων. …..» (Πηγή 3)

6) Δημοσιονομική Οργάνωση και οι «Υποθετικοί Λογαριασμοί»

«Το Βουλευτικό Σώμα ήταν αρμόδιο για την επεξεργασία και την έγκριση στη αρχή κάθε έτους του υποθετικού λογαριασμού των προσόδων και των εξόδων , και την υποβολή του για έγκριση από το Εκτελεστικό Σώμα. Στο τέλος, δε, κάθε έτους να επιθεωρεί τον καθολικό λογαριασμό των προσόδων και εξόδων. Ήταν υπεύθυνο για να προμηθεύει το Εκτελεστικό Σώμα με όσα χρήματα ήσαν απαραίτητα για την ορθολογική Διοίκηση αλλά και για έξοδα που δεν μπορούσε να προβλέψει το Εκτελεστικό Σώμα.

Από την αλληλογραφία του Βουλευτικού Σώματος αναδεικνύεται η σχεδόν πλήρης ασυνεννοησία και οι αντιθέσεις ανάμεσα στο Βουλευτικό και το Εκτελεστικό, αναφορικά με τις συγκρούσεις κατά τις δημοπρασίες ενοικίασης των εθνικών κτημάτων, τις καταχρήσεις των εθνικών εισοδημάτων, τις διαρπαγές από τα στρατιωτικά τμήματα κ.α.» (Πηγή 3)

«Το 1822 στην Α΄ Εθνοσυνέλευση το σύνταγμα προνοεί: «η Κυβέρνηση στην αρχή του έτους συντάσσει υποθετικόν λογαριασμόν [ Σημ. «Προϋπολογισμός » ] και υποβάλλει για επίκρισιν . ……Παρόλα αυτά για το οικονομικό έτος 1822-1823 δεν κατόρθωσαν να συντάξουν προϋπολογισμό, και το επόμενο οικονομικό έτος συντάχθηκε προϋπολογισμός, αλλά δεν έγινε απολογισμός και τούτο, γιατί δεν υπήρχε ειδική υπηρεσία. Το Υπουργείο οικονομίας λειτουργούσε με έναν υπάλληλο. …… Γενικά τα στοιχεία για τα οικονομικά της περιόδου 1821-1824 δεν είναι ιδιαίτερα ακριβή λόγω έλλειψης οργανωμένης  επιμελητείας των υπουργείων οικονομικών και πολέμου. Επίσης αμφισβητούμενο στοιχείο είναι και η διαχείριση των οικονομικών πόρων. Το σίγουρο είναι ότι τα έσοδα ήταν πολύ λιγότερα από τα έξοδα του αγώνα. …..

Ταυτόχρονα, η συγκέντρωση και η επίδοση των φόρων ανατέθηκε με εκμίσθωση σε ενοικιαστές οι οποίοι εκμεταλλεύονταν όχι μόνο τους αγρότες, αλλά και το δημόσιο ταμείο. Οι εισφορές των προϋχοντικών οικογενειών στην Πελοπόννησο και τα νησιά του Αιγαίου ήταν σημαντικές.

Στην πλούσια και επαναστατημένη Πελοπόννησο οι κοτζαμπάσηδες που αποτελούσαν την άρχουσα τάξη σήκωσαν τις στρατιωτικές δαπάνες στην πρώτη φάση του αγώνα με απώτερο σκοπό να μη μεταβληθεί το κτητικό καθεστώς στην περιοχή μετά τη λήξη του αγώνα. Οι ίδιες οικογένειες που στην Οθωμανική περίοδο ήταν υπεύθυνες για τη συγκέντρωση των φόρων στις περιοχές τους και την επίδοσή τους στις οθωμανικές αρχές και επιπλέον εμπλέκονταν στους μηχανισμούς υπενοικίασης των φόρων αυτών συνέχισαν και στη διάρκεια των πρώτων χρόνων της επανάστασης τη δραστηριότητά τους αυτή. Βασική οικονομική πηγή της επανάστασης υπήρξαν τα νησιά Ύδρα, Σπέτσες, Ψαρά που διέθεταν λόγω των οικονομικών δραστηριοτήτων τους στη θάλασσα μέγιστο ρευστό κεφάλαιο και αξιόμαχο στόλο στον οποίο οφείλεται σε βαθμό σημαντικό η μεγάλη σε σχέση με τις δυνατότητες των επαναστατημένων Ελλήνων διάρκεια της επανάστασης.…….(Πηγή 2)

« … η έναρξη των πλειστηριασμών μαρτυρείται από τις αρχές του 1822. Στους σχετικούς πλειστηριασμούς έλαβαν μέρος δυο κατηγορίες Έλληνες, αυτοί –οπλαρχηγοί κυρίως-, στους οποίους η Επανάσταση χρωστούσε «εκδουλεύσεις»»- έτσι έλεγαν όσα ξόδευαν οι οπλαρχηγοί για την πληρωμή των στρατιωτών τους, τα πολεμοφόδια, τη διατροφή τους κ.λπ.- και αυτοί που διέθεταν χρήματα. Είναι αυτονόητο ότι οι όροι του πλειστηριασμού ήταν διαφορετικοί για τις δυο κατηγορίες..»…….

 

Λεξικό:

• «Δεκάτη»: ποσοστό φορολογίας (1/10) επί των παραγόμενων καρπών.

• «Τριτοδέκατο»: ποσοστό φορολογίας (3/10) επί των παραγόμενων καρπών.

• «Λαφυραγωγία»: η αρπαγή λαφύρων (αντικείμενα που λαμβάνονται από εχθρό μετά από μάχη)

• «Χρηματολογία»: αναγκαστικό δάνειο που επιβλήθηκε το 1822 από την Πελοποννησιακή Γερουσία για τη χρηματοδότηση τού απελευθερωτικού Αγώνα.

• «Υποθετικός λογαριασμός» : Προϋπολογισμός

• «Γρόσι»: Νόμισμα (Τουρκικό), που χρησιμοποιείτο και στα Χρόνια της Επανάστασης. «Ο παράς αποτέλεσε την βάση του νέου νομισματικού συστήματος. Η χρονολογία και ο τόπος κοπής του δεν μας είναι γνωστά. Άλλο ασημένιο νόμισμα είναι το gurus (γρόσι), το οποίο κόπηκε επί Σουλεϊμάν β΄ (1687-1691) , μεταξύ γροσιού και παρά υπάρχουν ενδιάμεσα αργυρά νομίσματα που είναι υποδιαιρέσεις του γροσιού ή πολλαπλάσια του παρά… Το βάρος και ο τίτλος τόσο στον παρά όσο και στο γρόσι είχαν μεταβολές. Στις αρχές του 18ου αιώνα 3 γρόσια ισοδυναμούσαν με ένα Βενετσιάνικο τσεκίνι. Στο τέλος του αιώνα η ισοδυναμία έγινε 7,75 γρόσια.» (Πηγή: http://coinsmaniaothoman.tripod.com/turkish_coins/turkish_coins.htm και «Τα Νομίσματα του Βενετοκρατούμενου Και Τουρκοκρατούμενου Ελληνικού Χωρου (15ος-18ος α,)», Ευτυχία Δ. Λιατα Διευθύντρια Ερευνών στο Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών/ΕΙΕ https://helios-eie.ekt.gr/EIE/bitstream/10442/4365/1/M01.025.05.pdf)

 

Πηγές:

1) Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 – ΤΕΚΜΗΡΙΑ, ΑΝΑΨΗΛΑΦΗΣΕΙΣ, ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ, Συγγραφέας: ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ. Εκδόσεις GUTENBERG

2) Αγγελική Σταματούρου « ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ 1821-1930» , https://www.slideshare.net/angelastam/ss-35666220)

3) ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ 1821-1824, Συγγραφέας: ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ. Εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ.

4) Άρθρο του κ. Ε. Σκιαδά «Και ο Κολοκοτρώνης (το 1822) σε…ρόλο φοροεισπράκτορα!» http://mikros-romios.gr/και-ο-θεόδωρος-κολοκοτρώνης-το-1822-σε-ρό/)

5) ΟΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΙ ΚΑΙ ΛΟΙΠΟΙ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΝΟΜΟΙ, ΔΙΑΜΟΡΦΩΤΙΚΟΙ ΝΟΜΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΩΝ ΙΔΙΩΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ, Γεώργιος Π. Νάκος, Ομότιμος Καθηγητής Τμήματος Νομικής Α.Π.Θ. https://www.academia.edu/18063845/Οι_μετά_την_ελληνική_Επανάσταση_του_1821_φορολογικοί_και_λοποί_συναφείς_νόμοι.
Πηγή:   Taxheaven.γρ

 

Η Καταστροφή του Μεσολογγίου μέσα από την αφήγηση ενός αυτόπτη μάρτυρα

Μετάφραση από τα Ιταλικά, οδοιπορικού Ιταλού ιατρού Αλφόνσο Νούτσο Μάουρο, στην υπηρεσία του Ιμπραήμ

Πρόλογος Μεταφραστή

Στα χρόνια της Εθνικής μας Παλιγγενεσίας, κατά την τελευταία πολιορκία του Μεσολογγίου (15 Απριλίου 1825-10 Απριλίου 1826) και τη δεύτερη περίοδο των επιχειρήσεων (12 Δεκεμβρίου 1825-10 Απριλίου 1826), συνέπραξαν με τις ορδές του Τούρκου σερασκέρη Ρεσίτ πασά (Κιουταχή) και τα στρατεύματα του Αιγυπτίου Ιμπραήμ πασά. Σε αυτά, συμμετείχε μικρό υγειονομικό σώμα, επανδρωμένο κυρίως από μισθοφόρους νεαρούς Ιταλούς γιατρούς, μεταξύ των οποίων συγκαταλεγόταν και ο Αλφόνσο Νούτσο Μάουρο. Ο Μάουρο παρακολούθησε από κοντά την εξέλιξη της δεύτερης περιόδου (12 Δεκεμβρίου 1825-10 Απριλίου 1826) της πολιορκίας και ιδίως την τελευταία φάση, την Έξοδο των πολιορκημένων, τα διατρέξαντα μέσα στην πόλη, καθώς και το σκλαβοπάζαρο και κατέγραψε με αρκετές λεπτομέρειες τα κυριότερα από τα συγκλονιστικά συμβάντα, που υπέπεσαν στην αντίληψη του, όπως και αυτά που πληροφορήθηκε από αφηγήσεις αιχμαλώτων. Κατόπιν, όταν επέστρεψε στην Ιταλία, εξέδωσε στη Νάπολι το 1830 συνοπτικό χρονικό ανωνύμως "ως αυτόπτης μάρτυρας" (testimonio oculare) στην ιταλική γλώσσα, που περιλαμβάνει δύο μέρη: την καταστροφή του Μεσολογγίου και τη σκλάβα του παζαριού. Αργότερα κυκλοφόρησε επωνύμως στο Παρίσι, στη γαλλική γλώσσα, το χρονικό αυτό πιο διευρυμένο (La Ruine de Missolonghi, Temoin oculaire, Paris, 1836. Alfonso Nuzzo Mauro), του οποίου κατ’ επιλογήν αποσπάσματα χρησιμοποίησαν ο Φάνης Μιχαλόπουλος ("Οι τελευταίες στιγμές του Μεσολογγίου", Αθήναι, 1957) και ο Κυριάκος Σιμόπουλος ("Πώς είδαν οι Ξένοι την Ελλάδα του 21", τ. 5ος, Αθήνα, 1984). Πρόκειται, γενικά, για ένα συγκινητικό και ευαίσθητο κείμενο, αλλά και ιστορικό ντοκουμέντο, που δημιουργεί την εντύπωση ότι ο Ιταλός γιατρός, αισθανόμενος προφανώς τύψεις για τη συμμετοχή του ως μισθοφόρος σε αυτήν την ανίερη εκστρατεία στο πλευρό των αλλοθρήσκων Οθωμανών και προσπαθώντας κατά κάποιον τρόπο να εξιλεωθεί, εξιστορεί με πόνο ψυχής τα τρομερά γεγονότα, των οποίων υπήρξε ακούσιος συνεργός και αυτόπτης μάρτυρας. Η ιταλική έκδοση του 1830, κατά το μέρος που αφορά την "Καταστροφή του Μεσολογγίου", παρουσιάζεται για πρώτη φορά μεταφρασμένη αυτοτελώς και χωρίς περικοπές, με τις απαραίτητες διευκρινιστικές σημειώσεις. Αυθεντικό αντίγραφο της παραπάνω σπάνιας έκδοσης αποκτήθηκε πρόσφατα και

«Η Έξοδος του Μεσολογγίου». Αντίγραφο του ομώνυμου πίνακα του Θ.Π. Βρυζάκη, φιλοτεχνημένο από τον Άγγελο Κασόλα (Πινακοθήκη Δήμου Ι.Π. Μεσολογγίου).

φυλάσσεται στην "Πινακοθήκη Σύγχρονης Τέχνης Αιτωλοακαρνανίας" Χρήστου και Σοφίας Μοσχανδρέου στην Ιερή Πόλη του Μεσολογγίου: Ακολουθεί η μετάφραση του κειμένου.

Εισαγωγή Συγγραφέα

Ενώ οι πολεμοχαρείς Άραβες ήταν συγκεντρωμένοι γύρω από τις φωτιές που είχαν ετοιμάσει για να ψήσουν την πίττα τους και να μαγειρέψουν τη μανέστρα τους με τα χόρτα 1 και ενώ οι μπέηδες και οι αγάδες και οι άλλοι αξιωματούχοι 2 κάθονταν στο λιτό τους τραπέζι, ο αρχηγός τους Ιμπραήμ πασάς, ξαπλωμένος στο μαλακό του ντιβάνι, αποζητούσε την ανάπαυση μετά τις ταλαιπωρίες της ημέρας.

Διακατεχόταν από έντονο εκνευρισμό και στριφογύριζαν στο μυαλό του τα σχέδια για τις μελλοντικές πολεμικές επιχειρήσεις, ενώ κουνώντας απειλητικά το δάκτυλο του ήταν σαν να διέγραφε από το βιβλίο των ζωντανών τον πληθυσμό του Μεσολογγίου και φοβέριζε με εξόντωση μια ατρόμητη και γενναία φρουρά, η οποία, έχοντας μέχρι τώρα ματαιώσει τα απάνθρωπα σχέδιά του καταστροφής και εκδίκησης, ανυπόμονη προετοιμαζόταν για να επιχειρήσει την ύστατη προσπάθεια προς τη σωτηρία. Ο θάνατος απλωνόταν στον αέρα πάνω από την καταδικασμένη πόλη και μετρούσε χαιρέκακα με τα σκελετωμένα δάκτυλά του τα πολυάριθμα θύματά του.

Μόλις τα πέπλα της νύκτας την δεύτερη ημέρα 3 είχαν σκεπάσει την όψη της γης και ο αποσπερίτης έριχνε το φως του προς το Μεσολόγγι, ξαφνικά ένας ανεμοστρόβιλος κάλυψε τον ορίζοντα με μαύρα σύννεφα, που σχιζόταν από αδιάκοπες αστραπές, χύνοντας καταρρακτώδεις βρόχινες ριπές.

Και ήλθε η μοιραία ώρα να συνεδριάσει το τραγικό συμβούλιο. Το Βασιλάδι 4 είχε ήδη πέσει στα χέρια του εχθρού. Η στενή πολιορκία είχε επιβάλλει από μήνες μια άγρια πείνα και ο απλός λαός διατρεφόταν με φύκια, τα οποία η θάλασσα ξέβραζε στις ακτές του Μεσολογγίου 5 .

Ο οθωμανικός στόλος είχε κλείσει τις διόδους από τις οποίες περνούσαν εφόδια οι τολμηροί ναυτικοί από τα Ιόνια νησιά. Ωστόσο, η φρουρά δεν έκανε καμιά σκέψη για μια συνθηκολόγηση 6 , η οποία θα την ατίμαζε στα μάτια της Ευρώπης και ήταν πανέτοιμη για την ύστατη αναμέτρηση. Οι γενναίοι Σουλιώτες ήταν έτοιμοι από τα χαράματα, αναμένοντας την κατάλληλη στιγμή για την ένδοξη και μοιραία Έξοδο. Οι ατρόμητοι Mεσολογγίτες, με το ένα χέρι κρατούσαν το τουφέκι και με το άλλο ήταν έτοιμοι να ανάψουν τον δαυλό, που θα έβαζε φωτιά στο σπίτι τους, ενώ ταυτόχρονα έδιναν κουράγιο στην οικογένειά τους, που ήταν συγκεντρωμένη τριγύρω τους, προσμένοντας ψύχραιμα το σύνθημα για την εξόρμηση.

Αραιές σκοπιές είχαν τοποθετηθεί αυτήν την ημέρα στις βορεινές τάπιες. Όλα ήταν σιωπηλά. Η αναταραχή, οι διάτορες κραυγές, οι υβριστικές προκλήσεις 7 είχαν σταματήσει, όπως και οι εκτυφλωτικές λάμψεις των εκρήξεων και ο εκκωφαντικός κρότος των κανονιών. Η

Η μανέστρα με χόρτα είναι συνηθισμένο φαγητό του Άραβα στρατιώτη. Οι Μεσολογγίτες θα έκαναν την Έξοδο περίπου μια ώρα αφού νύχτωνε, ενώ οι Άραβες θα δειπνούσαν. Γενικώς οι μουσουλμάνοι έτρωγαν το βραδινό τους αμέσως μετά τη δύση του ήλιου. (ΣΣ). Οι στρατηγοί, οι συνταγματάρχες, οι διοικητές ταγμάτων και οι λοχαγοί. (ΣΣ). Στο στρατόπεδο των Αράβων είχε γίνει γνωστό ότι οι Μεσολογγίτες, έχοντες περιέλθει στην έσχατη στέρηση, είχαν αποφασίσει μέσα σε τρεις ημέρες να πραγματοποιήσουν έξοδο με τα όπλα στα χέρια. (ΣΣ). Το Βασιλάδι είναι μια μικρή οχυρωμένη θέση επάνω σε ένα νησάκι στη μέση της λιμνοθάλασσας, τρία τέταρτα του μιλίου δυτικά από το Μεσολόγγι. Σε αυτό το σημείο ξεφορτώνονταν τα λιγοστά τρόφιμα κατά τη διάρκεια της νύκτας, που κατόρθωναν να περάσουν από τον ναυτικό αποκλεισμό και (το ίδιο) χρησίμευε σαν αποθήκη εφοδίων της πόλης. Το νησάκι αυτό είχαν καταλάβει οι Άραβες 45ημέρες πριν από την έξοδο του Μεσολογγίου. (ΣΣ). Ομολογίες διαφόρων αιχμαλώτων, που συνελήφθησαν μετά την καταστροφή της πόλης τους, προς τον συντάκτη του παρόντος, αυτόπτη μάρτυρα των γεγονότων. (ΣΣ). Επί αρκετούς μήνες η πόλη, μη μπορώντας να βοηθηθεί από την ελληνική διοίκηση, υποστηριζόταν με λιγοστά εφόδια από τους κατοίκους της Λευκάδας, της Κεφαλονιάς και της Ζακύνθου, που τα έστελναν νύκτα με πλεούμενα, ναυπηγημένα γι' αυτόν το σκοπό, από κανάλια (αυλαίμονες) της λιμνοθάλασσας στο φρούριο του Βασιλαδιού και από εκεί προωθούνταν στην πόλη. Οι κυριότεροι πόροι αυτών των καναλιών προσχώθηκαν με άμμο από ένα τμήμα τολμηρών σκαπανέων, κάτω από τα πυρά των κανονιών της πόλης. (ΣΣ). Οι Μεσολογγίτες, που επί πέντε χρόνια είχαν αντισταθεί στις επιθέσεις διαφόρων Τούρκων πασάδων, προκαλούσαν συνεχώς τους Άραβες, αποκαλώντας τους δειλούς. Τα παιδιά στη σιγαλιά της νύκτας, με οξεία φωνή και στριγγλίζοντας, κραύγαζαν ψηλά από τα τείχη: «Κιαρατά Ιμπραήμ πασά, Κιαρατά Ιμπραήμ πασά». Ο πασάς, οργισμένος "απαντούσε", στέλνοντας είκοσι με τριάντα μπάλες με τα κανόνια της «Φατουμάς» και του «Χατζή Μπεκήρ». (ΣΣ).

Η ηρωική αντίσταση του Μεσολογγίου συγκίνησε την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη. Ποιητές, γλύπτες και ζωγράφοι έσπευσαν να αποθανατίσουν με τα έργα τους τη δόξα της «Ιερής Πόλης». Στον συγκεκριμένο πίνακα του Ντελακρουά απεικονίζεται η Ελευθερία (κατ’ άλλους, η Ελλάδα) στα ερείπια του Μεσολογγίου (Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη).

πόλη απ' έξω έμοιαζε με έναν τεράστιο σωρό ερειπίων, χωρίς ίχνος ζωντανής ψυχής.

Η θάλασσα, που την όριζε κατά τα δύο τρίτα, δεν παρουσίαζε πλέον κατά τη νύκτα τις φωσφορίζουσες ανταύγειές της, παρά μόνο ένα αδιαπέραστο και σκούρο δάσος από εχθρικά πλεούμενα. Σαν από σιωπηρή συναίνεση, οι αγέρωχοι πολιορκητές είχαν σταματήσει να εκτοξεύουν τα φονικά πυρά των κανονιών τους. Η τρομερή «Φατουμά» και ο θορυβώδης «Χατζή Μπεκήρ» 8 έμεναν αδρανείς, καθ' όλη τη διάρκεια αυτής της ημέρας. Ο δαίμονας του πολέμου με το αιμόχαρο χαμόγελό του, καραδοκούσε ηδονικά την άφθονη λεία, που θα 'πέφτε στα χέρια του με τη δύση του ήλιου.

Άτυχο και ένδοξο Μεσολόγγι! Εσύ, που για πέντε ολόκληρα χρόνια κουρέλιασες το γόητρο του αλαζόνα Μουσουλμάνου! Εσύ, που προτιμάς τον θάνατο από την ατίμωση, εσύ, τώρα δεν βλέπεις την επικείμενη σφαγή ενός μέρους των δικών σου ανδρείων τέκνων και τη σκληρή δουλεία που περιμένει τα υπόλοιπα;

Η Έξοδος της Φρουράς

Οι άγρυπνοι Άραβες σκοποί αφουγκράζονται τώρα τα βήματα των πρώτων γενναίων παλικαριών. Μόλις που πρόφθασαν να αδειάσουν τα όπλα τους και να δώσουν το σύνθημα συναγερμού στις κοντινές κανονιοστοιχίες, βρέθηκαν κάτω από τα γιαταγάνια των Ελλήνων, που δεν χρησιμοποιούν πια τουφέκια, αλλά σφάζουν όποιον απαντήσουν στον δρόμο τους. Σαν τίγρεις τινάζονται και ρίχνονται μ' ένα πνιχτό μουγκρητό πάνω στους εχθρούς που κατέφθαναν μιλιούνια.

Τα τύμπανα καλούν τους στρατιώτες στα όπλα.

8

Όνομα δύο τεράστιων τουρκικών Ολμοβόλων. Με ένα από αυτά, ο Γιουσούφ πασάς των φρουρίων του Μόριά (Ρίου και Αντιρρίου) εκτόξευσε στον αέρα έναν άτυχο Έλληνα γιατρό, ύποπτο για κατασκοπεία. (ΣΣ).

Δραματική σκηνή από την Έξοδο. Έχοντας σκοτώσει τον εχθρό που αποπειράθηκε να τη βιάσει και έχοντας φονεύσει το παιδί της, η Μεσολογγίτισσα αυτοκτονεί για να μη πέσει στα χέρια των Τούρκων (Πίνακας του E. De Lansac, Πινακοθήκη Δήμου Ι. Π. Μεσολογγίου).

Τα τμήματα κινούνται. Οι μουσουλμάνοι Αλβανοί στο στρατόπεδο του Κιουταχή 9 , που πρόσφατα είχαν αποστατήσει από τη χριστιανική θρησκεία, τρέχουν γρήγορα να ενταχθούν στις γραμμές τους, παρακινούμενοι τόσο από την ιδέα της λείας, όσο και από το μίσος της θρησκείας. Σαν άγρια θηρία, δεν ζούσαν παρά μόνο με τη σκέψη της λαφυραγώγησης και το πάθος της εξόντωσης των παλαιών ομοθρήσκων τους. Στο μεταξύ, τα αραβικά τάγματα προχωρούν με σχηματισμούς εφόδου. Τα πρόσωπα των ανδρών λάμπουν από μια άγρια χαρά, που πλησιάζουν στη στιγμή, την οποία τόσο καιρό πρόσμεναν, για να εκδικηθούν για τις συνεχείς προσβολές, για τις συχνές οχλήσεις από αυτούς, οι οποίοι, μολονότι πέθαιναν στα χαντάκια της πόλης, με τις πράξεις τους εξόργιζαν τον Ιμπραήμ, τον αδιαφιλονίκητο κυρίαρχο της ερήμου.

Η φωνή των επικεφαλής, των τουρκο-αιγυπτιακών τμημάτων, ανακόπτει την προχώρησή τους. Οι στοίχοι τους ανοίγουν σκόπιμα, για να αφήσουν ελεύθερη δίοδο στους τολμηρούς εξερχόμενους. Επιδέξιοι ελιγμοί επιβάλλουν στους στρατιώτες να σταθούν μακριά, από τα ορύγματα που ήταν απέναντι από τα σημεία της Εξόδου. Ταυτόχρονα, εφεδρικά τάγματα σκαρφαλώνουν στα αφύλαχτα πλέον τείχη στη δυτική πλευρά.

Οι Μεσολογγίτες, αφού υπονόμευσαν 10 τα κατάλληλα σπίτια, εξέρχονταν μαζικά, γέροντες, νέοι, παιδιά, γυναίκες ξοπίσω απ' τους άνδρες τους, αρραβωνιαστικιές πιασμένες χέρι-χέρι με τους μέλλοντες συζύγους τους, μητέρες που μετέφεραν λίγα χρειώδη.

Όλοι προσπαθούσαν ασθμαίνοντας, να ακολουθήσουν τους πυκνούς σχηματισμούς των παλικαριών και των Σουλιωτών.

Άτυχοι σταματήστε! Ο εχθρός επίτηδες άνοιξε τις γραμμές του, για να σας οδηγήσει πιο εύκολα στον θάνατο! Την ίδια στιγμή ο αδιάκοπος κρότος των τουφεκιών, προαναγγέλλει την εξόντωση των εξοδιτών. Όλα τα πυροβόλα σκορπούν αδιάκριτα τον θάνατο. Σαν το δρεπάνι του επιδέξιου θεριστή, που θερίζει τα στάχια του σταριού, έτσι και τα φονικά βόλια κόβουν το νήμα της ζωής εκατοντάδων ηρώων και αμέτρητων άοπλων θυμάτων.

Οι πεισματάρηδες Σουλιώτες πολεμιστές κάνουν μάταιες προσπάθειες. Με την αριθμητική τους δύναμη οι γενναίοι αυτοί άνδρες έγιναν για λίγο ασπίδα, πριν πέσουν πρώτοι αυτοί νεκροί, κάτω από τα κοντινά καταιγιστικά πυρά του εχθρού. Οι κολώνες των εξοδιτών σταματούν και υποχρεώνονται να αλλάξουν πορεία και να στραφούν προς τον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης σειράς των

9 Εκτός από τη στρατιά του Ιμπραήμ πασά, που αριθμούσε περίπου 18.000 άνδρες, στη δυτική πλευρά της πόλης βρισκόταν το τουρκικό στρατόπεδο του σερασκέρη ρούμελη βαλεσί (Ρεσίτ πασά) με 20.000 περίπου άνδρες, των οποίων το μεγαλύτερο μέρος αποτελούσαν Αλβανοί μισθοφόροι. (ΣΣ).

Για τη στρατιά του Ιμπραήμ που έλαβε μέρος στην πολιορκία της πόλης, έγκυρες πληροφορίες αναφέρουν 15.250 άνδρες. (ΣΜ). 10 Οι Μεσολογγίτες είχαν υπονομεύσει διάφορα από το πιο ισχυρά κτίρια. Η είδηση αυτή είχε επιβραδύνει τη γενική έφοδο από την πλευρά των Αράβων. Όμως, οι υπονομεύσεις είχε υπολογισθεί να πυροδοτηθούν μετά από ορισμένο χρόνο γύρω στα ξημερώματα, όταν ο εχθρός θα είχε μπει μέσα στην πόλη (ΣΜ). χαρακωμάτων. Εκεί η σφαγή είναι τρομερή. Ο αφανισμός, των αποδιοργανωμένων Μεσολογγιτών, είναι πλήρης. Κάθε τουφεκιά κι ένα θύμα. Σε λιγότερο από μια ώρα τα χαντάκια γεμίζουν πτώματα από τους πιο θαρραλέους, που τόλμησαν να ορμήσουν για να σκαρφαλώσουν στην αντίθετη όχθη, αψηφώντας τα εμπόδια, που είχαν τοποθετηθεί από τις πυκνές τάξεις του εχθρού.

Το υπόλοιπο πλήθος, βαδίζοντας αναστατωμένο, φθάνει στον δρόμο της ανατολικής πύλης, που περικλειόταν δεξιά από τη λιμνοθάλασσα και αριστερά από τα έλη. Εκεί γίνεται το τελευταίο μακελειό. Οι γυναίκες και τα παιδιά γυρίζουν πίσω προς τη θάλασσα. Άλλοι, οι πιο τολμηροί, ρίχνονται προς την ελώδη περιοχή, περνώντας κάτω από τις μπούκες των κανονιών, σύρριζα από τα παραπέτα τους.

Αλίμονο! Από δεκατέσσερις χιλιάδες κατοίκους, που βγήκαν πριν από μια ώρα από τα τείχη, οι μισοί δεν μπόρεσαν να συνεχίσουν τον δρόμο τους 11 . Όλες σχεδόν οι γυναίκες, που γλίτωσαν τον θάνατο, παραμέρισαν, για να δώσουν την ευχέρεια στους άνδρες τους να μάχονται απερίσπαστοι, για να μπορέσουν να σωθούν 12 . Αυτές με μια ενστικτώδη κίνηση κατευθύνονται προς το βαλτωμένο ακρογιάλι και τα ξημερώματα πέφτουν λεία στα χέρια του άπληστου νικητή.

Οι Μεσολογγίτες και οι Σουλιώτες, τώρα, πετούν τα ντουφέκια, άχρηστα πλέον 13 , πίσω τους, βγάζουν τα γιαταγάνια και με φωνή που την πολλαπλασίαζε η απόγνωση κραυγάζουν «έμπροσθεν, έμπροσθεν» (Emprosten, emprosten). Στην απροσδόκητη και τρομερή ορμητικότητά τους οι Άραβες, που πυροβολούσαν απέναντι τους, κλονίζονται. Πάνω από τριακόσιοι Άραβες ξαπλώθηκαν νεκροί στην πρώτη επίθεση, ενώ οι άλλοι υποχώρησαν, χωρίς, ωστόσο, να διασπασθεί η παράταξή τους. Στο μεταξύ, οι Μεσολογγίτες κερδίζουν τόσο χώρο, που τους επιτρέπει να διασχίσουν μια διαγώνιο σχεδόν δύο μίλια μέχρι τον Εύηνο.

Ο Αιγύπτιος αρχηγός, με χίλιους διαλεγμένους ιππείς, περίμενε το υπόλοιπο των άτυχων εξοδιτών και τους κατεδίωξε κατά την επίπονη πορεία τους μέχρι τις όχθες του ποταμού. Στο σημείο αυτό έγινε τρομερή σφαγή και η κοίτη του γέμισε από θύματα.

Πολλοί, ελπίζοντας να βρουν ένα εύκολο πέρασμα στον ποταμό, βρήκαν τον θάνατο και άλλοι έπεσαν κάτω από τα τουρκικά γιαταγάνια.

Μερικές εκατοντάδες άνδρες και ανάμεσα τους αρκετές θαρραλέες γυναίκες, άνοιξαν τελικά δρόμο και κατόρθωσαν να σκαρφαλώσουν στο βουνό και να σωθούν. Εκείνη τη στιγμή η καταιγίδα κόπασε, τα σύννεφα απομακρύνθηκαν και ολόκληρο το φεγγάρι με τον δίσκο του έριχνε τον απαίσιο φωτισμό του, πάνω στην εκτεταμένη πεδιάδα του Μεσολογγίου, την ποτισμένη με αίμα και διάσπαρτη από πτώματα 14 .

Η Σφαγή στον Κάμπο

Τί είναι αυτές οι μάζες της φωτιάς, που ορμάνε και στριγγλίζουν και οι οποίες υψώνονται από διάφορα σημεία μέχρι τ' αστέρια, προσπαθώντας να αναταχθούν στο φως του ήλιου, που ανατέλλει στον ορίζοντα για να διαλύσει τα σκοτάδια; Τι είναι αυτός ο μαύρος καπνός, που εξακοντίζεται στα ύψη; Τι είναι αυτές οι συχνές εκτυφλωτικές αστραπές, που συνοδεύονται από τρομερές εκρήξεις, οι οποίες συγκλονίζουν το έδαφος; Τι είναι αυτός ο συνεχής πάταγος των δοκαριών που θρυμματίζονται και ξαναφουντώνουν κατά διαστήματα τη φωτιά; Τι είναι, τέλος πάντων, αυτή η θάλασσα της φωτιάς, που καταυγάζει αυτό το αποτρόπαιο θέαμα; Αλίμονο!

Αυτό είναι μια ολάκερη πόλη, παρανάλωμα της φωτιάς. Αυτό είναι το Μεσολόγγι!

11 Οι Οθωμανοί είχαν ως έθιμο να κόβουν τα κεφάλια των επιφανών επαναστατών και τα αυτιά των αντιπάλων, που σκοτώνονταν με τα όπλα στα χέρια τους. Για κάθε ζευγάρι αυτιών ο Ιμπραήμ πασάς έδινε ως δώρο 50 τουρκικά πιάστρα (περίπου 7δουκάτα). Αυτά τα αυτιά, αλατισμένα και τοποθετημένα σε βαρέλια, στέλνονταν στην Κωνσταντινούπολη ως λάφυρα του θριάμβου. Την επόμενη ημέρα της Εξόδου 7.000 ζευγάρια αυτιών στάλθηκαν κλεισμένα ερμητικά, σε δέκα βαρέλια. (ΣΣ). Το ακριβές ήταν 3500 ζευγάρια αυτιών (ΣΜ). 12 Οι αριθμοί που αναφέρει ο συγγραφέας κρίνονται ως υπερβολικοί. Σύμφωνα με έγκυρες πηγές, μέσα στην πόλη οι πολιορκημένοι δεν υπερέβαιναν τους 10.500, ενώ στην Κωνσταντινούπολη στάλθηκαν 3.500 ζευγάρια αυτιών. (ΣΜ). 13 Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη, ότι οι Έλληνες δεν είχαν ξιφολόγχες στα τουφέκια τους, γι' αυτό κατά τις αναμετρήσεις τους σε ανοικτό πεδίο με τους Άραβες σώμα με σώμα, οι τελευταίοι κατά κανόνα υπερείχαν. (ΣΣ). 14 Παρατηρήθηκε ότι η βροχή, οι αστραπές και οι βροντές, που μεγέθυναν αυτή την τρομερή σκηνή, διήρκεσαν περίπου τέσσερις ώρες, δηλαδή από την έναρξη της

Εξόδου, που πραγματοποιήθηκε μια ώρα μετά την επέλευση του σκότους, μέχρι πέντε ώρες που κράτησαν οι συγκρούσεις. Τότε σταμάτησαν οι μάχες των αντιπάλων. Αμέσως ο ουρανός έγινε καθαρός και το φεγγάρι ξαναφάνηκε ακτινοβόλο και λαμπερό. Κατά τη διάρκεια αυτής της θύελλας ναυάγησαν μια κορβέτα κι ένα βρίκι του τουρκικού στόλου που ήταν αραγμένα μπροστά από το Μεσολόγγι.

Ο Ιμπραήμ πασάς διάλεξε τρία σπαθιά από τα λάφυρα και σκότωσε με τα δικά του χέρια δύο Τούρκους λιποτάκτες. (ΣΣ).

1

2

3

4

1. Ο επίσκοπος Ρωγών Ιωσήφ υπήρξε εθνομάρτυρας εφάμιλλος του Καψάλη. Στον συγκεκριμένο πίνακα ετοιμάζεται να ανατινάξει τον Ανεμόμυλο, όπου έχουν συγκεντρωθεί γυναικόπαιδα, ασθενείς και τραυματίες (Πινακοθήκη Δήμου Ι.Π. Μεσολογγίου). 2. Η ανατίναξη της πυριτιδαποθήκης κατά την άλωση του Μεσολογγίου από τον Χρήστο Καψάλη. Λάδι. Θεόδωρος Βρυζάκη (Πινακοθήκη Δήμου Ι.Π. Μεσολογγίου). 3. Ο Ιμπραήμ και οι άνδρες του συγκλονίζονται από την ανατίναξη της πυριτιδαποθήκης του Μεσολογγίου από τον Καψάλη (Πινακοθήκη Δήμου Ι.Π. Μεσολογγίου). 4. Ο Λόρδος Βύρων.

Τι θλιβερή εικόνα, μεγαλόπρεπη, επιβλητική και ταυτόχρονα φοβερή, που παρουσιάζει μια πόλη παραδομένη στις φλόγες! Πλησιάζουμε, διατρέχοντας την αριστερή πλευρά του αραβικού στρατοπέδου 15 . Αλίμονο! Το άλογο σταματάει χρεμετίζει και ξεφυσάει! Ακόμη και τα ζώα νιώθουν φρίκη μπροστά στο θέαμα της καταστροφής και της θανάτωσης τόσων ανθρώπων, Χλιμιντρίζει από πόνο!

Ω! Τι μεγάλη έκταση γης είναι σκεπασμένη από ακρωτηριασμένα άψυχα κορμιά κάθε ηλικίας! Εδώ, ένας άντρας πεσμένος στη γη, βουτηγμένος στο αίμα με τα δασιά μαλλιά του ανάκατα, με τα γκρίζα μουστάκια του παγωμένα, με ένα νέο παιδί στο πλευρό του, που μόλις διακρίνεται το πρώτο χνούδι στο σαγόνι του! Είναι ένας πατέρας, θύμα της πατρικής αγάπης και του πατριωτισμού του.

Εκεί, μια ομάδα ανδρών, γυναικών, παιδιών. Είναι μια ολόκληρη

15 Αρκετοί Ευρωπαίοι αξιωματικοί στην υπηρεσία του πασά της Αιγύπτου παραβρέθηκαν στην πολιορκία του Μεσολογγίου και το επόμενο πρωί μετά την Έξοδο, δηλαδή στις 22 (10) Απριλίου, διέτρεξαν έφιπποι τη διαγώνιο που οδηγεί από τον ποταμό Εύηνο στην πόλη, που θα μπορούσε να αποκληθεί ο ματωμένος δρόμος του μεσολογγίτικου κάμπου, τον οποίο διέσχισε ο άτυχος πληθυσμός.

Ένας από αυτούς λίγο έλειψε να πληρώσει ακριβά την περιέργειά του, έναν μήνα αργότερα στη Μεθώνη. Ο Ιμπραήμ ήθελε να του κόψει τα αυτιά, εξοργισμένος επειδή έγραψε στο ημερολόγιό του ότι τα 3.500 ζεύγη αυτιών που έστειλαν στην Κωνσταντινούπολη δεν ήταν όλα Ελλήνων. Ένα σημαντικό ποσοστό ήταν

Αράβων. Κάποιος, από αντιζηλία, τον μαρτύρησε στον Ιμπραήμ και εκείνος από πληγωμένο εγωισμό αγρίεψε τόσο, που λίγο έλειψε να θανατώσει τον Ευρωπαίο. Τελικά, τον απέλυσε από την υπηρεσία. Πάντως, η αλήθεια είναι πως αυτός δεν είχε ολότελα άδικο. Πολλά από τα πτώματα των Αράβων στρατιωτών, που είδα, ήταν χωρίς αυτιά, απόδειξη ότι σωστά έγραψε, πως πολλοί Αιγύπτιοι στρατιώτες, παρακινούμενοι από απληστία, είχαν προβεί στην ενέργεια αυτή για να εισπράξουν τα 50 τουρκικά πιάστρα ανά ζευγάρι αυτιών. Και τα αυτιά δεν είχαν γλώσσα να αποκαλύψουν την απάτη. (ΣΣ). οικογένεια που θερίστηκε από τα πυρά μιας ομοβροντίας! Την ίδια στιγμή διάβηκαν στο βασίλειο του θανάτου και σου προξενούν το βαθύ αίσθημα της συμπόνιας!

Ω! Ένας Αιγύπτιος γρεναδιέρος νεκρός, πλάι σ' ένα νεαρό ζευγάρι. Ένα παλικάρι που κρατά σφιχτά από το χέρι μια κοπέλα, ντυμένη με μεταξωτή πουκαμίσα 16 . Έπεσε υπερασπίζοντάς την από τον επίδοξο Άραβα απαγωγέα της. Προτίμησε να πεθάνει παρά να υποκύψει. Βλέποντάς τον, με το υπερήφανο μάτι του προσηλωμένο σε αυτήν, έρχεται στο μυαλό σου η ιστορία του Βιρτζίνιους Γκρέσος 17 ή σου επιβάλλει ακόμα να σεβαστείς την πράξη του. Η νέα γυναίκα έχει μια εκτεταμένη πληγή στο μισόγυμνο στήθος της. Αυτή πέθανε πρώτη και είχε την ικανοποίηση να δείξει στον σύντροφο της, μέσα από το τραύμα της, μια καρδιά αμόλυντη, η οποία φλεγόταν από την πιο αγνή αγάπη γι' αυτόν.

Το αυτί αφουγκράζεται τώρα ένα κλαψούρισμα και το μάτι αποκαλύπτει μια μητέρα νεκρή, με την όψη της στραμμένη στον ουρανό, σαν να τον ικετεύει την ύστατη στιγμή. Ακόμα κρατά σφιχτά στα ξυλιασμένα της χέρια ένα μωρό με σγουρά ξανθά μαλλιά, που ωστόσο είναι ζωντανό 18 και προσπαθεί να βυζάξει το αλαβάστρινο στήθος της. Ο θάνατος σεβάστηκε την αθωότητα! Θέαμα αποτρόπαιο, αλλά συνάμα και τρυφερό.

16 Οι ευκατάστατες Ελληνίδες και Τουρκάλες συνήθιζαν να φορούν, σε κοινωνικές εκδηλώσεις, μεταξωτές πουκαμίσες. (ΣΣ). 17 Ο Βιρτζίνιους Γκρέσος (Virginius Gressos), πληβείος, έσφαξε, σύμφωνα με τον μύθο, την κόρη του, για να προστατεύσει την αγνότητά της από τον τύραννο

Άππιο Κλαύδιο. (ΣΣ). 18 Χάρη στην ιστορική αλήθεια είμαι υποχρεωμένος να ομολογήσω, ότι οι Άραβες έδιναν ιδιαίτερη προσοχή στην περίθαλψη των νηπίων. Πολλοί προσλάμβαναν παραμάνες (τροφούς), για να τα αναθρέψουν. (ΣΣ).

Αριστερά: Το μνημείο Ηρώων της πρώτης και της τελευταίας πολιορκίας του Μεσολογγίου (Κήπος Ηρώων Μεσολογγίου). άνθρωπος είναι πολίτης του Μεσολογγίου», αναγράφεται στη στήλη που ορθώνεται στην είσοδο της πόλης. Δεξιά: «Κάθε ελεύθερος

Ιδού και το σημείο που έγινε η τρομερή έφοδος. Φαίνεται από τον μεγάλο αριθμό των σκοτωμένων Αράβων, που φορούσαν κόκκινα ταρπούσια 19 και έπεσαν νεκροί 20 , κάτω από τα απεγνωσμένα πλήγματα των εξοδιτών. Βλέποντας κανείς την περιοχή αυτήν από κάποια απόσταση, νομίζει ότι αντικρίζει ένα λιβάδι σπαρμένο με παπαρούνες.

Ω! Πώς όλοι τους κοιμούνται τώρα τον αιώνιο ύπνο σαν φίλοι, οι μεν δίπλα στους δε, οι οπαδοί του Ισλαμισμού, πλάι σ' αυτούς του Χριστιανισμού!

Ας στρέψουμε, όμως, τώρα την προσοχή μας στα χαρακώματα. Τα θύματα είναι αναρίθμητα, στοιβαγμένα σε σωρούς και η λάσπη έχει καλύψει τα χαρακτηριστικά τους, σε βαθμό που είναι δύσκολο να διακρίνεις το πρόσωπο, το φύλο και την κοινωνική τους θέση. Ωστόσο, από τα λευκά σεβάσμια γένια του, αναγνωρίζεις τον αρχιερέα 21 της άτυχης πόλης. Αυτός παρέδωσε το πνεύμα, ενώ έδινε κουράγιο στους αγαπημένους του πιστούς.

Η Ερειπωμένη Πόλη

Το μεσημέρι μπαίνουμε μέσα στην πόλη. Αψηφούμε την αποπνικτική ζέστη και ανεβαίνουμε στα τείχη. Τι αδύνατες οχυρώσεις! Τι απαρχαιωμένο πυροβολικό! Τι ασήμαντη θέση! Και όμως στάθηκε απόρθητη. Μια διπλή σειρά από σπαρτιατικά 22 στήθη υποκαθιστούσαν τις ασθενείς αμυντικές οργανώσεις.

Τι καταθλιπτική μοναξιά, όπου δεν ακούγεται παρά μόνο το κροτάλισμα από τις φλόγες, καθώς και ο αντίλαλος στα τείχη από την κατάρρευση των σπιτιών! Κάθε τόσο διασταυρώνονταν στους δρόμους περιπολίες Αράβων λαφυραγωγών. Φορώντας στα πόδια τα μαρκούμπ 23 , έμοιαζαν με ληστές της νύκτας και δεν τάραζαν καθόλου τη σιωπή. Τα σπίτια συνέχιζαν να καίγονται αλλά οι φλόγες τους ξεθώριαζαν κάτω από το φως του ήλιου. Ωστόσο ήταν δύσκολο να διακρίνεις στα σπίτια, που καταβρόχθιζε η φωτιά, τα καταστροφικά ίχνη του πυροβολικού. Εδώ κι εκεί είχαν δημιουργηθεί βαθιοί κρατήρες από τις μπάλες των κανονιών, σαν να είχαν ξεριζωθεί πελώρια δένδρα.

Είχαν πλημμυρίσει από τη νυκτερινή νεροποντή και από τα στεκούμενα νερά αναδυόταν ένας αχνός σαν καταχνιά. Φριχτές αναθυμιάσεις διαχέονταν στην ατμόσφαιρα από τα πτώματα, που έμεναν άταφα κατά τις τελευταίες μέρες της πολιορκίας 24 .

Ο αριθμός των λάκκων που διακρινόταν στη γυμνή έκταση, ανάμε

19 (Ταρπούσι: είδος κόκκινου φεσιού, που φορούσαν οι Αιγύπτιοι στρατιώτες. (ΣΣ). 20 Κατά την Έξοδο, όπου χάθηκαν περίπου 7.000 Έλληνες (ΣΜ: είναι υπερβολικός ο αριθμός. Έπεσαν περίπου 1.500-1.800 από τη Φρουρά και 1.500 άμαχοι), σκοτώθηκαν περίπου 600 Μουσουλμάνοι. (ΣΣ). 21 Προφανώς δεν πρόκειται για τον Επίσκοπο Ιωσήφ των Ρωγών, αλλά μάλλον για τον βοηθό Επισκόπου Παντολέοντα Βάλβη. Ο θρυλικός Επίσκοπος βρήκε μαρτυρικό θάνατο στις 12 Απριλίου 1826, μετά την ανατίναξη του Ανεμόμυλου, στο ομώνυμο νησάκι, όπου είχε κλειστεί με πλήθος αμάχων, (ΣΜ). 22 Η Σπάρτη ποτέ δεν έκτισε τείχη και δεν κατασκεύασε οχυρώσεις. Στήριζε την άμυνα της πόλης στα στήθη των κατοίκων της. (ΣΣ) 23 Μαρκούμπ είναι τα υποδήματα του Αιγυπτίου στρατιώτη. Παντόφλες, πολύ ελαφρές, από κόκκινο ή κίτρινο δέρμα. (ΣΣ). 24 Η βροχή της νύκτας είχε γεμίσει τους κρατήρες των οβίδων, από τους οποίους ανέβαινε ένας αχνός με έντονη δυσοσμία. Σε αυτό, χωρίς αμφιβολία, είχε συντελέσει και ο μεγάλος αριθμός των άταφων πτωμάτων κατά τις τελευταίες δεκαπέντε μέρες της πολιορκίας, οπότε τα πυρά πυροβολικού των πολιορκητών είχαν γίνει πιο πυκνά και έπεφταν ακατάπαυστα (ΣΣ). σα στους καταυλισμούς των αγωνιστών δίπλα στα τείχη και στα πρώτα σπίτια της πόλης, μαρτυρούσε τον τεράστιο αριθμό των βλημάτων που είχε πέσει στο Μεσολόγγι και ο οποίος σε υποχρέωνε σε κάθε βήμα να παραμερίζεις. Σε αυτόν ακριβώς τον χώρο, οι αμυνόμενοι αποφάσισαν να πεθάνουν, αντί να παραδώσουν την πόλη και να καταθέσουν τα όπλα 25 . Σε φιλώ ω γη, ποτισμένη με αίμα από αυτούς που μαρτύρησαν για τη θρησκεία και την αγάπη για την πατρίδα!

Σε λιγότερο από μια ώρα περιδιάβασα την πόλη, τουλάχιστον τους κύριους και πιο φαρδείς δρόμους. Πόσα σπίτια ερειπωμένα, στέγες γκρεμισμένες, τοίχοι διάτρητοι από βλήματα! Τα πάντα σκέπαζε η μελαγχολία και η δυστυχία. Οι δρόμοι κακά χαραγμένοι, οι κατοικίες ακανόνιστα χτισμένες και ανομοιόμορφα οικοδομημένες, καμιά συμμετρία δεν υπήρχε που να ευχαριστεί τη θέα, καμιά στοά κάτω από τα σπίτια, κανένα δημόσιο μνημείο, καμιά έστω και στοιχειώδης αρχιτεκτονική γραμμή. Τίποτα που να μαρτυράει έναν λαό που αγαπάει τις καλές τέχνες!

Και όμως, γνωρίζοντας τα απαράμιλλα μνημεία των ένδοξων προγόνων τους, δεν δυσκολεύεσαι να αντιληφθείς, ότι η ζοφερή αυτή εικόνα είναι απόρροια των θηριωδιών που διέπραξαν σε βάρος τους για αιώνες οι Οσμανλήδες.

Ας σταθούμε τώρα για λίγο σε αυτόν το δρόμο. Εδώ, η ατμόσφαιρα είναι λιγότερο αποπνικτική. Η αύρα από τη γειτονική θάλασσα ανανεώνει την ατμόσφαιρα. Και να ένα σπίτι απομονωμένο, που γλίτωσε από τη φωτιά και τις βόμβες!

Ένας μαντρότοιχος περιβάλλει την αυλή και τον κήπο. Είναι γοτθικής αρχιτεκτονικής αλλά χονδροειδούς κατασκευής. Ένα μέτριο σπίτι σε κάποιο χωριό του πολιτισμένου κόσμου, συγκρινόμενο θα ήταν καλύτερο. Αλλά είναι κατασκευή σε μια πόλη, που βρισκόταν κάτω από τον τουρκικό ζυγό. Ανήκε προφανώς σε κάποιον εύπορο κάτοικο. Μπαίνουμε για να δούμε το μοναδικό διαμέρισμα. Η θλίψη και ο ζόφος μας καθηλώνουν. Στους τοίχους ήταν κάποτε ζωγραφισμένα διάφορα θέματα, χωρίς ιδιαίτερη σημασία, αλλά τώρα είναι

25 Για την ακρίβεια, τρεις φορές ο Ιμπραήμ πασάς προσέφερε μια έντιμη παράδοση στους Μεσολογγίτες, υποσχόμενος να τους μεταφέρει στην Άρτα, στο Ανατολικό (Αιτωλικό) ή σε άλλη πόλη της αρεσκείας τους, αλλά έθετε ως πρώτο όρο, ότι η φρουρά έπρεπε να καταθέσει τα όπλα. Οι Σουλιώτες τρέφουν τέτοια αγάπη για τα όπλα τους, ώστε προτιμούσαν να χάσουν τη ζωή τους. Αυτοί θεωρούν, ως μεγάλη ντροπή να παραδώσουν τα όπλα τους. Η συνθηκολόγηση απορρίφθηκε γι' αυτούς τους λόγους. Πολλοί, ωστόσο, κάτοικοι είχαν θελήσει να υποταγούν στους όρους που υπαγόρευσε ο Ιμπραήμ και φαίνεται ότι οι συζητήσεις που έγιναν με τον Άγγλο κυβερνήτη των Ιονίων Νήσων, λόρδο Άνταμς, λίγες ημέρες πριν, είχαν ως αντικείμενο να επιτραπεί η έξοδος σε μια κατηγορία κατοίκων, που ήταν υποταγμένοι στη δεσποτική θέληση των άγριων Σουλιωτών και οι οποίοι απειλούσαν με θάνατο οποιονδήποτε εκδήλωνε την επιθυμία να παραδοθεί.

Το πρωί της 22ας (10ης) Απριλίου αποβιβάστηκαν δύο Άγγλοι ανώτεροι αξιωματικοί κομιστές νέων προτάσεων και ίσως θα μπορούσε να αποφευχθεί τόση αιματοχυσία. Όμως επειδή είχε προδιαγραφεί η μοίρα των αμάχων, οι αξιωματικοί αυτοί, αφού εκδήλωσαν τη μεγάλη τους θλίψη, επέστρεψαν χωρίς να παρουσιάσουν τις έγγραφες προτάσεις στον Ιμπραήμ. (ΣΣ).

Το περιστατικό αυτό δεν επιβεβαιώνεται ούτε από Έλληνες, ούτε από ξένους ιστοριογράφους. Οι Μεσολογγίτες ούτε καν είχαν σκεφτεί να παραδώσουν την πόλη.

Μάλιστα για να αποτρέψουν την ενέργεια αυτή, όταν κάποιοι επιφανείς, μη Μεσολογγίτες, οπλαρχηγοί έκαναν τέτοιες σκέψεις το θέρος του 1825, ο αρχηγός των Μεσολογγιτών, Αθ. Ραζηκότσικας, έσπευσε να προσεταιριστεί, ακόμη και δωροδοκώντας, μικρότερους οπλαρχηγούς κι έτσι αποφεύχθηκε η ανίερη αυτή πράξη. (ΣΜ).

1

1. Σημερινό τείχος και τάπιες. 2. Μνημείο και ερείπια στο σημερινό Βασιλάδι. 3. Είσοδος Μεσολογγίου.

2

ξεθωριασμένα από την κάπνα και τον χρόνο. Διακρίνονται, ωστόσο, από αυτά μια ψαρόβαρκα, μια βόμβα τη στιγμή της έκρηξης (μακάβρια έμπνευση), ένα παλικάρι στη σκοπιά... Μήπως ήταν ένας μικρός στρατώνας; Όμως, μια επιγραφή που δεν ήταν στα ελληνικά, τραβάει την προσοχή μας! Διαβάζουμε... Ω! Τι σημαίνουν αυτά τα γράμματα... Εδώ ήταν η τελευταία διαμονή του φιλέλληνα βάρδου της Αλβιόνας 26 .

Η ώρα προχωρούσε, η περιέργεια είχε ικανοποιηθεί. Αποχωρούμε από έναν τόπο, που ανέδιδε το πνεύμα της απογοήτευσης και του τρόμου.

Το Σκλαβοπάζαρο

Με τη νυχτερινή έξοδο, τη σφαγή στον κάμπο και τη μέχρι αυτοθυσίας αντίσταση μέσα στο Μεσολόγγι, τελείωσε η πρώτη φάση του ολέθρου και άρχισε η σκοτεινή τραγωδία των γυναικόπαιδων. Την άλλη κιόλας μέρα στήθηκε σκλαβοπάζαρο. Θα το επισκεφθεί ο γνωστός μας πλέον Ιταλός γιατρός Nuzzo Mauro. Η αγοραπωλησία γινόταν στο στρατόπεδο του Κιουταχή, σε απόσταση ενός μιλίου από τους καταυλισμούς των Αράβων. Είδε μια ατέλειωτη φάλαγγα από γυναίκες και παιδιά να οδηγούνται στη δουλαγορά και διηγείται:

Ήταν τόπος πόνου και απελπισίας. Εκεί εξεταζόταν το ανθρώπινο εμπόρευμα σε όλα τα σημεία του σώματος, ακόμα και στα απόκρυφα, πριν καθοριστεί η τιμή. Ο αγοραστής πασπάτευε το εμπόρευμα για να βεβαιωθεί για την ποιότητα της σάρκας. Αν του άρεσε το εμπόρευμα, πλήρωνε και το έπαιρνε. Έτσι η αδελφή χωριζόταν από τον αδερφό και το παιδί από τη μητέρα. Τα παιδιά αρπάζονταν δυνατά από τα φορέματά τους. Ο αγοραστής έπαιρνε βίαια τη μάνα και ένας άλλος το παιδί. Με τα μάτια στεγνά πια από τα δάκρυα η μητέρα, αγκομαχώντας από την εξάντληση, το φόβο και την κακομεταχείριση, έβλεπε με ένα πνιχτό λυγμό το παιδί της, που έκλαιγε απελπισμένα. Μια όμορφη

3

Μεσολογγίτισσα αγοράσθηκε ακριβά για να ξαναπουληθεί σε κάποιο μπέη. Δεν ήταν σπάνιο να πουληθεί μια αιχμάλωτη τέσσερις και πέντε φορές την ίδια μέρα σε τέσσερες ή πέντε αγοραστές, που αφού ικανοποιούσαν τις ιδιοτροπίες τους, την ξαναπουλούσαν με κέρδος.

Όσο για τις τιμές, μια γυναίκα αγοραζόταν όσο ένα άλογο, ένα όμορφο αγόρι σε διπλή ή τριπλή τιμή. Τις γριές και τις άσχημες, τις πουλούσαν σε ευτελείς τιμές. Και όταν οι βάρβαροι στρατιώτες δεν έβρισκαν αγοραστή, τις σκότωναν μερικές φορές, για διασκέδαση και για να δείξουν την δεξιοτεχνία τους στον αποκεφαλισμό με ένα μόνο χτύπημα του σπαθιού.

Επίλογος

Φεύγοντας ο νεαρός γιατρός από την κατεστραμμένη πόλη και κλείνοντας το οδοιπορικό του, θα αναφωνήσει συντετριμμένος: Addio, addio per sempre citta infelice, culla di Eroi, ma abisso d’ infortunio, e di desolazione. (Αντίο, αντίο για πάντα άτυχη πόλη, λίκνον ηρώων, αλλά άβυσσος δυστυχίας και ερήμωσης).